Szkolnictwo w Opatówku

Państwowa Preparanda Nauczycielska w Opatówku

Jadwiga Miluśka

Do dziś starsi mieszkańcy Opatówka nazywają zabytkowy budynek stojący na rogu Placu Wolności i ulicy Kościelnej - preparandą. Budynek wzniesiono na polecenie namiestnika Józefa Zajączka jako austerię - zajazd dla kupców przyjeżdżających do fabryki sukna do Opatówka. Kiedy w lipcu 1826 r. kondukt pogrzebowy wiozący zwłoki namiestnika z Warszawy dotarł do Opatówka, stały już mury budynku. Wokół pobudowano wozownię (dzisiejszy GOK) i stajnie (obok w podwórzu, w czasie II wojny więzienie). W pomieszczeniu obecnej apteki był prawdopodobnie szynk dla gości, którzy nocowali w austerii. Później w reprezentacyjnych pokojach z balkonem (dziś przedszkole) zamieszkał ostatni właściciel fabryki - Paweł Nitsche. Być może mieszkał tam już jego ojciec - Ferdynand. Stąd budynek jest zwany także pałacem fabrykanta.

Budynek dawnej Preparandy

Prof. Józef Śmiałowski poświęcił historii budynku artykuł pt. Pałac czy zajazd? zamieszczony w "Opatowianinie" nr 9/37 z września 1993 r. W styczniu 2003 r. profesor (zmarły w maju 2003 r.) spotkał się w bibliotece z mieszkańcami Opatówka mówiąc o inwestycyjnych przedsięwzięciach gen. Józefa Zajączka w Opatówku, także o austerii i jej otoczeniu.

19 marca 1919 r. "Gazeta Kaliska" donosiła, iż w II połowie 1918 r. fabrykę sukna nabyli od Pawła Nitschego Szlama Gelb i [S]ondowski. Nabyte budynki, w tym dom mieszkalny, odsprzedali dalej. Dom ten został nabyty przez Sejmik Powiatowy na tzw. Preparandę. Po I wojnie światowej władze polskie dążyły do jak najszybszego zlikwidowania analfabetyzmu. Brakowało nauczycieli. Utworzono więc w odrodzonej Polsce 49 preparand, których zadaniem było szybkie przygotowanie najzdolniejszych młodych ludzi do dalszej nauki w Seminariach Nauczycielskich przygotowujących do zawodu nauczyciela. Jedną z takich szkół była Preparanda w Opatówku. Jeden z uczniów Preparandy - Mieczysław Perliński tak wspomina początki szkoły:

Gdy w listopadzie 1919 r. ukazały się ogłoszenia o egzaminach wstępnych na pierwszy i drugi kurs Preparandy Nauczycielskiej w Opatówku (4 km od Tłokini), zgłosiłem się na pierwszy kurs. Egzamin pisemny z matematyki prowadził dyrektor Józef Perzyna, który zorientowawszy się, że pierwszy, i to bardzo szybko, zrobiłem zadanie, przeprowadził mnie do sąsiedniej sali, gdzie byli kandydaci na drugi kurs. Matematykę prowadziła Kazimiera Perzynowa. Podała mi podręcznik i poleciła wykonać zadanie egzaminacyjne bez przepisywania tekstu. Znów oddałem pierwszy.

Przy Preparandzie Nauczycielskiej powstała bursa, nad którą czuwała Rada Opiekuńcza. W skład Rady wchodzili: Zofia Schlösserowa - właścicielka majątku w Opatówku, Ignacy Chrystowski - właściciel majątku w Tłokini, Józef Trojanowski, ks. dr Adam Marczewski - proboszcz parafii Opatówek i prefekt Preparandy oraz kierownik - Józef Perzyna. Rada Opiekuńcza kontrolowała wydatki bursy i w razie potrzeby udzielała pomocy żywnościowej wychowankom bursy.

W 1920 r. powstało w Opatówku Państwowe Seminarium Nauczycielskie. Jego wychowanek - Mieczysław Perliński tak wspomina tamte lata: Pierwszy kurs Państwowego Seminarium Nauczycielskiego był właściwie trzecim kursem Preparandy (ten sam dyrektor). Przybyli nam tylko matematyk, p. Stanisław Domagała i przyrodniczka p. Lidia Jacuńska. Lubiliśmy ich bardzo. Często robili sprawdziany, a dyrektor hospitował lekcje - to nas mobilizowało. Każdy z nas chciał umieć. Pięknych pieśni patriotycznych uczyła nas p.Essersowa.

Zmartwiliśmy się wiadomością, że w przyszłym roku szkolnym w Opatówku zostanie tylko Preparanda nauczycielska, a nasz kurs "rozparcelują" do innych seminariów nauczycielskich. Jednak ks. prałat Wacław Bliziński przygotował dla nas pomieszczenie ( z internatem) w siedzibie dotychczasowego progimnazjum w Liskowie Kaliskim.

O nauce i warunkach panujących w Preparandzie i bursie, a także o kierowniku Józefie Perzynie pisał w "Opatowianinie" z września 1991 r. jej wychowanek - Józef Piliński.

W styczniu 1924 r. odszedł z Opatówka Józef Perzyna. W archiwum Jego rodziny zachował się protokół zdawczo odbiorczy z dnia 13 stycznia 1924 r. Inwentarz przejmował od Józefa Perzyny nowy kierownik Kazimierz Michalski. W księdze inwentarzowej założonej w 1922 r. zapisano w dziale ogólnym 65 pozycji, w dziale pomocy naukowych 97 pozycji i wymieniono tylko kilka, które uległy zniszczeniu. W inwentarzu bursy nie zanotowano żadnych braków.

Ciekawostką jest przekazanie nowemu kierownikowi pod opiekę sali kinowej, która również była własnością Sejmiku Powiatowego. Na podstawie inwentarza można się domyślić o wielkości i charakterze sali kinowej. Tak więc nowy kierownik przejął następujący inwentarz: 142 krzesła, 18 ławek, płócienną kurtynę, kulisy, mały biały stolik za kulisami, budkę suflera.

Preparanda Nauczycielska w Opatówku istniała do 1925 r. Jej absolwenci kontynuowali naukę w Seminariach Nauczycielskich i kierowani byli do pracy w szkołach. W miejsce Państwowej Preparandy Nauczycielskiej utworzono Państwowe Seminarium Ochroniarskie dla dziewcząt. Pisała o nim w "Opatowianinie" nr 12/14 z 1991 r. Maria Miluśka-Frąckowiakowa.

Przedstawienie w wykonaniu uczniów Preparandy
pt. "Racławickie Kosy"
(Fotografia ze zbiorów p. Marii Królewiczowej)

Preparanda istniała w Opatówku tylko 6 lat. Jeszcze krócej przebywał tutaj Józef Perzyna. A jednak dzięki tej instytucji wykształcono wielu wspaniałych nauczycieli i pedagogów. Wychowankowie preparandy należeli do elity intelektualnej miast i miasteczek, w których przyszło im pracować. To właśnie oni inicjowali tam działalność kulturalną i społeczną. Zawsze z dumą mówili o swojej szkole i nauczycielach. Wiem to przede wszystkim od wychowanka Preparandy - Józefa Pilińskiego, który zawsze z wielkim szacunkiem wspominał Józefa Perzynę, Lidię Jacuńską, Stanisława Domagałę i po latach, już jako doświadczony pedagog, wysoko oceniał metody nauczania w Preparandzie.

"Opatowianin", Kwiecień - maj 2004

Najpopularniejsze

Mapa strony

Katalog on-line