Średniowieczny Opatówek

Jadwiga Bunclerowa

Czy możemy wyobrazić sobie Opatówek w okresie wczesnego średniowiecza?

W dostępnych opracowaniach jest niewiele informacji o początkach osady. Wedłu0g archeologa Janusza Tomali pierwsze ślady osadnictwa na naszym terenie sięgają wczesnej epoki brązu.

W okresie rzymskim w niewielkiej odległości od Opatówka przechodził szlak handlowy, z Calisii, w stronę Sandomierza i dalej na południowy wschód. Nie wiadomo, czy wówczas istniała tu osada.

Nazwa Opatówek (dawniej Opatovia, Opatów, Opatowo, a w księdze uposażeń diecezji gnieźnieńskiej Jana Łaskiego Opathowko) wskazuje na to, że osada powstała na terenie dóbr klasztornych.

W początkach państwa polskiego na terenie Wielkopolski były osadzone zakony cysterów, cysterek (Ołobok), benedyktynów, premonstratensów (Kościelna Wieś), kanoników regularnych, klarysek i dominikanów. Każdy z zakonów otrzymał jako wstępne uposażenie kilka lub kilkanaście wsi, których liczba była czasem powiększona. Opatówek był prawdopodobnie jedną z takich wsi.

W 1246 roku Opatówek należał już do arcybiskupów gnieźnieńskich. Książę wielkopolski Przemysław I, bawiąc w Opatówku, przysądził kościołowi gnieźnieńskiemu wieś Jankowo, do której rościli sobie prawo Janek i Pribina, synowie Leonarda.

Opatówek był zlokalizowany w dogodnym miejscu w dolinie nad rzeką Stawką czyli Cienią nieopodal znacznego grodu, jakim w tym czasie był Kalisz. Można powiedzieć, że miał zbliżoną zabudowę do innych osad wielkopolskich opisywanych przez archeologów. W tym czasie dominowały w Wielkopolsce osady o niwowym układzie gruntów. Popularnym typem wsi niwowej była owalnica. Poszczególne zagrody lokowały się regularnie wokół owalnego wewnętrznego placu zwanego nawsiem, półwsią lub wągrodą. Plac ten służył całej gromadzie. Ponieważ układy wsi powstałych w średniowieczu zachowały się bez większych zmian, do dziś można przypuszczać, że w Opatówku zagrody były skupione wokół miejsca, gdzie dziś znajduje się Plac Wolności.

W układzie niwowym wyznaczono z areału wsi niwę domową przeznaczoną pod zabudowę wokół placu, a grunty uprawne dzielono na co najmniej 3 niwy, które było kolejno przeznaczone na zasiewy ozime, jare i pod ugór. Wszyscy osadnicy otrzymali swój udział w każdej z niw i musieli się dostosować do pozostałych. Taka wieś stanowiła zwartą, współdziałającą gromadę.

We wsi był prawdopodobnie kościół stojący w miejscu obecnego, ale nie wiadomo jak wyglądał i z czego był zbudowany.

W tamtych czasach zagrody chłopskie składały się przeważnie z dwóch zabudowań: chałupy i budynku gospodarczego. We wnętrzach domów występowały najczęściej kamienne paleniska, świadczące o tym, że były to kurne chaty. Domy budowano także z plecionki obficie obmazywanej gliną i bielone wapnem. Dachy były prawdopodobnie pokrywane strzechą.

W XIII i XIV wieku pojawiają się wzmianki o Opatówku świadczące o istnieniu osady oraz jej przynależności do arcybiskupów gnieźnieńskich. W 1259 r. książę kaliski Bolesław Pobożny pokonał w okolicach Opatowa (Opatówka) najeżdżającego jego dzielnicę księcia kujawskiego Kazimierza. W 1292 r. opiekun klasztoru w Ołoboku arcybiskup Jakób Świnka przekazał pod Opatowem tę opiekę proboszczowi kaliskiemu - Mikołajowi. W 1294 r. okoliczna szlachta dopuściła się licznych gwałtów w Opatowie i innych posiadłościach arcybiskupich. W 1303 r. musiał istnieć młyn wodny i sadzawki, gdyż Włosko z Cieni wyznawał, że nie ma do nich żadnych praw. W kolejnych latach Opatówek dwukrotnie ulegał zniszczeniom: W 1303 roku w wyniku najazdu Litwinów i w 1331 roku Krzyżaków. W 1331 roku przysądzono arcybiskupowi gnieźnieńskiemu pola należące do młyna i część rzeki Cieni, czyli Stawki do mostu zwanego "Babino". Przywilej króla Kazimierza Wielkiego z 1357 r. wymienił Opatówek pomiędzy posiadłościami arcybiskupimi.

"Opatowianin", maj 1996

Najpopularniejsze

Mapa strony

Katalog on-line