Kronika Gminy Opatówek

Stanisław Kuś

Rzeczywistość, w której żyjemy dokumentować możemy w drodze opisu określonych zjawisk czy wydarzeń, opisu sytuacji własnych lub przekazywanych przez osoby inne, a także w drodze wizualnego rejestrowania dostępnych zjawisk, a zdarza się to coraz częściej, na taśmach filmowych czy taśmach video. Są także inne, znane z przeszłości metody gromadzenia materiałów i dokumentów. Do nich zaliczyć można między innymi różnego rodzaju kroniki lokalne, środowiskowe czy terenowe.

Kronikę taką, o czym na pewno wielu mieszkańców naszej gminy nie wie, a co godne jest podkreślenia, Opatówek właśnie posiada. Choć dokumentuje ona niezbyt odległe dzieje naszej gminy, okres pierwszych powojennych trzydziestu lat, już dzisiaj uznać ją można za dokument o znacznej wartości historycznej.

Kronika Gminy Opatówek jest efektem pracy około 80 ludzi. Trudno jednak nie podkreślić roli, jaką w jej redagowaniu spełnił Jan Jaśkiewicz - znany w środowisku działacz samorządowy i społeczny, a przede wszystkim długoletni i ceniony kierownik miejscowej szkoły podstawowej. Ślady jego pracy widoczne są niemal na każdej stronie tego dokumentu.

Kronika Gminy Opatówek uczestniczyła w Konkursie na Kroniki Terenowe, zorganizowanym w Warszawie w 1976 r. przez Redakcję dwutygodnika "Rada Narodowa - Gospodarka - Administracja".

Za całokształt zgromadzonych w niej materiałów i dokumentów, za układ graficzny, za historyczny opis gminy, szeroki i bardzo szczegółowy przekrój wszystkich dziedzin życia gospodarczego, społecznego, a także ówczesnego życia politycznego wyróżniona została VI miejscem w skali kraju.

KRONIKA GMINY OPATÓWEK

/WOJ.KALISKIE/

NAGRODZONA JEST PRZEKŁADEM NIEKONWENCJONALNEGO ZAPISU OSIĄGNIĘĆ JEDNOSTKI PODZIAŁU ADMINISTRACYJNEGO W XXX - LECIU POLSKI LUDOWEJ. ZAWIERA BARDZO WARTOŚCIOWY I CIEKAWY 0PIS HISTORII GMINY, POKAZUJE WKŁAD PRACY MIESZKAŃCÓW, DZIAŁACZY TERENOWYCH I POSZCZEGÓLNYCH WSI. W KRONICE ZWRACAJĄ UWAGĘ WSPOMNIENIA DZIAŁACZY Z OKRESU PIERWSZYCH DNI PO WYZWOLENIU KRAJU, POCZĄTKÓW WŁADZY LUDOWEJ I LAT ODBUDOWY.

(Informacja z wystawy Konkursu Kronik Terenowych w Warszawie z dnia 12 lutego 1977 roku).

W Kronice, na 187 jej stronach, zamieszczono nie tylko materiały i dokumenty spisane na maszynie, ale także pisane ręcznie przez wielu żyjących ówcześnie znanych ludzi i postaci.

Duże ilości zdjęć nie tylko ten dokument uatrakcyjniają, ale także, a może przede wszystkim, bardzo go uwiarygodniają.

Spółdzielnia Usługowo-Wytwórcza Kółek Rolniczych zaistniała w Opatówku na początku 1964 roku. Rozwijające się rolnictwo domagało się nie tylko nawozów mineralnych, maszyn rolniczych, ciągników i środków ochrony roślin, ale także materiałów budowlanych i określonej mocy budowlano-montażowej. To zadanie przypisano najpierw SUW-owi, a następnie Rejonowemu Zakładowi Budownictwa Wiejskiego.

Ogólny obraz gminy w owych czasach kształtowały nie tylko-zjawiska i wydarzenia o charakterze gospodarczym.

Na jej pozycję wpływ wywierały także takie zjawiska jak: stan bazy i zaplecza w oświacie, służbie zdrowia, kulturze i innych dziedzinach życia społecznego, tu "Kronika" dostarcza nam aktualne przykłady.

W oświacie trudno realizować program edukacji, między innymi, bez szkół i określonej ilości w nich miejsc, a także bez określonego zaplecza.

W latach 1945-1951 szkoły takie powstały w Cieni II, Michałowie II, Sierzchowie, Tłokini Wielkiej oraz w Opatówku.

W latach późniejszych materialna baza oświaty w gminie uległa dalszej rozbudowie. W 1969 roku oddano do użytku salę gimnastyczną przy Szkole Podstawowej w Opatówku, a w roku 1972 kompleks budynków Zespołu Szkół Rolniczych obejmujący budynek szkolny wraz z salą gimnastyczną, internatem oraz budynkiem mieszkalnym dla nauczycieli.

W dniu 1 kwietnia 1949 roku powołano do życia bibliotekę, nadając jej w 1973 r. status biblioteki gminnej. Od tego momentu, biblioteki w Chełmcach, Rajsku, Winiarach i Tłokini Wielkiej stały się bibliotekami filialnymi placówki w Opatówku.

Znaczącym zjawiskiem w dziedzinie kultury, wykraczającym poza ramy gminy, było oddanie do użytku /po remoncie budynku/ pierwszego w województwie, a może i w kraju, wiejskiego kina panoramicznego. Wydarzenie to miało miejsce w 1963 roku.

Z innych wydarzeń z lat 1945 -75 w gminie wymienić należy oddanie do użytku budynków: lecznicy dla zwierząt (1968 r.) oraz budynku Banku Spółdzielczego w roku 1974.

Określone środki inwestycyjne wydatkowano także na kulturę fizyczną. Na początku lat siedemdziesiątych zmodernizowano boisko sportowe, dokonano jego ogrodzenia, wybudowano szatnię oraz pomieszczenia kasowe.

"Kronika" nie zawiera, poza kilkoma zdjęciami, danych dotyczących zakresu i rozmiarów budownictwa mieszkalnego zarówno blokowego jak i indywidualnego. Wiadomo jednak, iż jego zakres już wówczas był bardzo szeroki.

Znajdujące się w "Kronice" zdjęcia obrazują tylko fragmenty efektów budownictwa mieszkaniowego na takich ulicach jak: św. Jana, Kościelna, Piaskowa.

Miejsc, gdzie te efekty są bardziej okazałe, jest w Opatówku o wiele więcej.

W artykule niniejszym nie wspominam o efektach działania władz gminnych w dziedzinie modernizacji dróg, ulic, budowie mostów, a także o pierwszych pracach dotyczących elektryfikacji Opatówka i niektórych wsi, wspominałem już bowiem o nich w artykułach poprzednich.

Część wymienionych w "Kronice" zakładów produkcyjnych i jednostek usługowych, dziś już nie istnieje, istniejące natomiast nadal - w sposób jak najmniej bolesny i dokuczliwy dla załóg - próbują znaleźć swoje miejsce w nowej rzeczywistości.

Kronika Gminy zawiera fakty i wydarzenia do roku 1975. Uważam, iż kronikarska forma dokumentowanie rzeczywistości gminy po 1975 r. winna być kontynuowana.

Lektura "Kroniki Gminy" dostarcza nam nie tylko informacji ogólnych o najważniejszych działach gospodarki Gminy, ale zawiera wiele danych szczegółowych, obrazujących ówczesną złożoność i różnorodność całej sytuacji gospodarczo - politycznej w okresie pierwszych trzydziestu powojennych lat po zakończeniu wojny.

Dokument daje możliwość do indywidualnych ocen minionego okresu tak pod kątem określonych "osiągnięć" jak i niespełnionych "zamierzeń". Biorąc pod uwagę choćby te dokumenty, można ją uznać za zbiór określonych danych, które w porównaniu z najnowszą rzeczywistością, nie muszą wypadać zawsze negatywnie.

W dzisiejszych rozważaniach, z szerokiego cyklu planowanych na temat "Kroniki" artykułów, pragnę przedstawić początki tworzenia Biura Urzędu Gminy oraz powstawanie władz lokalnych w Opatówku. Na piątej stronie "Kroniki" na ten temat czytamy: "do zorganizowania Biura Urzędu Gminnego, którego celem była rejestracja ludności, gospodarstw rolnych, koni dla wojska, ustalenie podatków, aprowizację ludność i przydział mieszkań i urządzeń domowych powracającym z wysiedlenia mieszkańcom gminy, uwłaszczenie chłopów na mocy dekretu o reformie rolnej i odbudowa obiektów gospodarskich oraz uruchomienie istniejących przed i w czasie wojny zakładów pracy oraz handlu" - przystąpiono niemal natychmiast po zakończeniu wojny, w styczniu 1945 r.

Pierwszym sekretarzem biura został pan Stanisław Glapa. Na tym stanowisku pracował do 20 czerwca 1950 roku.

Nieliczne grono pracowników Biura, wykonujących swą pracę społecznie, stanowili: Eleonora Miluśka (obecnie Wiewiórkowska), Jan Wiewiórkowski, Maria Mielczarek (obecnie Adamczewska), Józef Adamczewski i Stanisław Szczot.

W zakresie pracy tych osób, do zadań pierwszoplanowych należało: zaprowadzenie ewidencji ludności oraz organizacja systemu aprowizacji ludności. Obowiązki rozdziału ziarna do pierwszych powojennych siewów oraz organizacji niezbędnej pomocy przy zagospodarowywaniu gruntów ornych związane były z osobą Józefa Raszewskiego. Był on wówczas, jak wszyscy w tym okresie, pierwszym agronomem gminnym.

Problemami rozdziału określonych materiałów budowlanych pochodzących z rozbiórki zniszczonych w czasie wojny budynków oraz rozbiórki obiektów poniemieckich, zajmowali się: Mieczysław Kuczak i Mieczysław Imirowicz.

Obok pozyskiwania i rozdziału materiałów budowlanych bardzo istotnym problemem dla nowej władzy była sprawa organizacji różnorodnych form pomocy dla miejscowego społeczeństwa, szczególnie dla inwalidów, wdów i sierot.

W tej grupie problemów rozwiązywanie spraw mieszkaniowych, stało się najważniejsze. Sprawami zajmowała się Komisja w składzie: Zdzisław Zawadzki, Stefan Piękny, Jan Marcinkowski oraz Jadwiga Piotrowska.

W owym czasie w Kancelarii Gminnej pracowały: Stefania Binkowska i Maria Budnik.

W czerwcu 1950 roku powołano do życia Gminną Radę Narodową. W jej skład wchodzili przede wszystkim desygnowani przedstawiciele ówczesnych partii politycznych i społecznych. Pierwszym Przewodniczącym Gminnej Rady Narodowej w Opatówku wybrany został Feliks Dziubiński - znany w środowisku działacz robotniczy. Na tym samym posiedzeniu z-cą przewodniczącego wybrano Stanisława Trzęsowskiego. Organem wykonawczym Gminnej Rady Narodowej był Zarząd Gminy, na czele którego stał Wójt.

Pierwszym, powojennym Wójtem Opatówka został Franciszek Gaweł, a członkami Zarządu: Jan Chołys, Stanisław Witczak, Franciszek Kasprzak i Józef Pańczak.

Obowiązki przedstawicieli władzy gminnej w terenie powierzono nowo wybranym sołtysom:
Zostali nimi w:
- Borowie - Michał Salamon
- Cieni Folwark - Wincenty Wojtysiak
- Cieni I - Józef Kobyłka
- Cieni II - Ignacy Szczot
- Cienia III nie istniała wtedy jako samodzielne sołectwo
- Michałowie II - Paweł Nowak
- Michałowie III - Walenty Jaśkiewicz
- Opatówku - Franciszek Sieradzki
- Porwitach - Stanisław Sip
- Szałem - Lucjan Karolak
- Szulcu - Wincenty Stobienia
- Tłokini Wielkiej - Franciszek Górski
- Tłokini Małej - Jan Wilner
- Tłokini Nowej - Józef Kiermasz
- Tłokini Kościelnej - Franciszek Nawrocki
- Trojanowie - Józef Gołębiowski
- Zdunach - Jan Dębowy
Powyższy skład osobowy sołtysów przetrwał do września 1949 roku.

Początki powstawania władzy lokalnej i jej ogniw w terenie - bezpośrednio po wyzwoleniu, jej zmiany i przeobrażenia - na przestrzeni pierwszych 30 powojennych lat, a także złożoność ówczesnych stosunków społecznych i politycznych uwarunkowań - od których w znacznym stopniu była ona uzależniona przedstawiłem w poprzednich numerach "Opatowianina".

Dziś pragnąłbym zwrócić uwagę naszych czytelników na zarejestrowane w "Kronice" zjawiska i fakty obrazujące gospodarczą stronę działalności władz lokalnych w minionym okresie.

Najogólniej pozycję określonego miasta lub gminy w tym zakresie, na tle innych podobnych jednostek, zwykło się określać ilością zakładów produkcyjnych, usługowych, handlowych czy rzemieślniczych znajdujących się na danym terenie.

Analogiczne kryteria oceny stosować można także do innych dziedzin życia społecznego, oceniając np. stan sytuacji w szkolnictwie czy oświacie - ilością placówek szkolnych, wychowawczych czy bibliotecznych, poziom i stan opieki zdrowotnej - ilością ogólnych i specjalistycznych placówek służby zdrowia itp.

W artykule nie podejmuję próby oceny działań ówczesnych władz w dziedzinie gospodarczej, pragnę jedynie w oparciu o kronikarskie zapisy, zwrócić uwagę na rolę niektórych jednostek gospodarczo-usługowych, tak nowo oddawanych do eksploatacji jak i już istniejących dla środowiska i gminy.

Jakie zatem fakty i wydarzenia z okresu lat 1945-1975 godne są, moim zadaniem, takiego wyróżnienia? Jest ich z pewnością kilkanaście.

Już w styczniu 1945 roku działalność swą uruchomiły Państwowe Zakłady Drzewne - znane do wybuchu wojny jako Fabryka Lalek.

Różnorodną, początkową działalność obejmującą wykonawstwo pojedynczych egzemplarzy prostych mebli, produkcję zabawek, szkolnych ław i trumien, załoga wykonywała wyłącznie za przysłowiowy "chleb".

W pierwszym okresie rozruchu pracowało w zakładzie około 50 pracowników. Stan zatrudnienia wzrastał z roku na rok bardzo dynamicznie, osiągając już w 1945 roku ponad 200 osób.

Także w początkach 1945 roku zapoczątkowała swoją działalność nowo utworzona Spółdzielnia Spożywców "Przyszłość", przemianowana w październiku tego roku na Gminną Spółdzielnię "Samopomoc Chłopska".

Miejsce i pozycję tej jednostki w powiecie, a także i w województwie określały w następnych latach zarówno uzyskiwane wyniki finansowe, jak i rozbudowywany potencjał majątkowy oraz ludzki (ponad 200 zatrudnionych pracowników w latach 70).

Na bazie prywatnego warsztatu tkackiego Józefa Urbańskiego powstaje w 1950 r. Spółdzielnia Pracy Przemysłu Artystycznego. Tkalnia w Opatówku pod koniec lat 70, pracowała na dwie zmiany, zatrudniała ponad 40 osób. Z tak zwanych zdobyczy socjalnych posiadała jedną z najlepszych w owym czasie świetlicę zakładową.

W roku 1951 również na bazie zakładu prywatnego, powstaje Zakład Ceramiki Budowlanej podległy Kaliskim Zakładom Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych. Rozbudowany i systematycznie modernizowany zakład, już jako jednostka podległa Kaliskim Zakładom Ceramiki Budowlanej, do dziś produkuje znakomitej jakości wyroby ceramiczne.

W roku 1952, w pomieszczeniach byłej resztówki pomajątkowej powstaje, jako 303 kolejny w kraju, Państwowy Ośrodek Maszynowy w Opatówku. Powołany w celu świadczenia technicznej pomocy rolnictwu przechodzi sam dość częste zmiany organizacyjno-programowe wynikające z okresowych zmian w polityce rolnej. W ostatnim okresie swego istnienia był niekwestionowaną wizytówką Opatówka. Zakład, już jako jednostka podległa macierzystemu zakładowi w Kaliszu, zatrudniał ostatnio około 40 pracowników.

Rok 1952 to także data zaistnienia na gospodarczej mapie Opatówka Tuczarni Tuczu Przemysłowego - zakładu o charakterze produkcyjno-magazynowym. Jednostkę podporządkowano Zakładom Mięsnym w Kaliszu. W połowie lat 70 Tuczarnia zatrudniała około 30 osób.

Pod koniec lat pięćdziesiątych (1958 r.) wybudowano w Opatówku zakład produkcyjny Zakładów Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego w Kotlinie pn. "Pulpownia". Uzasadnieniem budowy "Pulpowni" była konieczność przerobu surowca pochodzącego z dużych na owe czasy plantacji malin w rejonie. Na początku lat 60 zatrudniała ona około 60 osób.

W owym czasie na terenie gminy prowadzono także roboty inwestycyjne w dziedzinie transportu kolejowego. W roku 1962 oddano do eksploatacji budynek Stacji Kolei Dojazdowych w Opatówku wraz z zapleczem socjalnym i mieszkaniowym. Na tzw. "kolei" zatrudnionych było około 80 osób.

Za jedno z głównych zadań jakie postawiła przed sobą 25 osobowa Rada Gminna w roku 1945 było stworzenie nowej, niemal od podstaw, bazy materialnej dla szkolnictwa podstawowego w gminie m.in. budowę szkół w miejscowościach: Cienia II, Michałów II, Tłokinia Wielka, Szałe i Opatówek.

Poza budową nowych szkół, dużym wysiłkiem i zaawansowaniem ludności lokalnej wykonywano także: szereg innych robót i przedsięwzięć owocujących efektami w postaci modernizacji oraz budowy nowych dróg we wsiach: Tłokinia Wielka, Borów, Cienia I.

Istotne znaczenie dla gminy miały w owym czasie inwestycje polegające na budowie nowych mostów. Dzięki tym inwestycjom, bez względu na różnego typu "wybryki" natury, mamy zapewnioną stałą więź północnej części naszej miejscowości z "Zawodzią", Trojanowa z Chełmcami i Saczyna z Porwitami.

Do zadań o znaczeniu niemal przełomowym w najnowszej historii gminy zaliczyć należy podjęcie, już w roku 1945 - w ramach tzw. "samoopodatkowania się ludności" - pierwszych prac elektryfikacyjnych we wsiach: Trojanów i Cienia I.

Zjawisko elektryfikacji wsi, zagród chłopskich i przysiółków - na skalę masową obserwowaliśmy dopiero kilkanaście lat później.

Z początkiem lat 50 we władzach, gminnych następują pierwsze poważne zmiany kadrowe. Na Sesji Gminnej Rady w dniu 20 czerwca 1950 roku dokonano zmian na stanowiskach Sekretarza Gminy oraz Przewodniczącego Rady.

Nowym sekretarzem, w miejsce odwołanego Stanisława Glapy, zostaje pan Antoni Popiołek, a nowym Przewodniczącym wybrano Władysława Michalskiego.

Kolejne zmiany kadrowe to kwestia nie tylko czasu, ale także efekt ówczesnych przesileń politycznych. W ich wyniku już w roku 1952, ze stanowiska Przewodniczącego ustępuje Władysław Michalski, a w roku 1953 - ze stanowiska Sekretarza - Antoni Popiołek.

W "Kronice" na temat wydarzeń z tego okresu na stronie 7 i 8 czytamy: "Jest to najtrudniejszy okres pracy w radach narodowych, spowodowany wysokimi obciążeniami w postaci dostaw obowiązkowych i budową spółdzielni produkcyjnych.

Nieco dalej czytamy ponadto: "Od października 1953 r. do stycznia 1955 roku tj. do czasu powołania gromadzkich rad narodowych na mocy Ustawy z dnia 25 września 1954 r. o zmianie podziału administracyjnego Kraju i powołaniu gromadzkich rad narodowych, panuje bezkrólewie". W tym okresie funkcję Przewodniczącego Rady pełnili kolejno:
- Tadeusz Włodarczyk - przez okres kilku m-cy (z wyboru),
- Jan Krążyński - przez kilka tygodni (z nominacji),
- Jan Lech - przez okres 1954 r. (jednocześnie był sekretarzem biura).

Od roku 1955, tj. po wyborach do gromadzkich rad narodowych, Przewodniczącym Rady zostaje Adam Mularczyk. Obowiązki, mimo nie najlepszego stanu zdrowia, wykonuje do 1 kwietnia 1961 roku.

W okresie jego kadencji wykonano w gminie szereg znaczących robót, w tym m. in. budowę drogi do dworca kolejowego oraz przeprowadzono modernizację ulicy Kościuszki - w obu przypadkach - łącznie z oświetleniem.

Postać Adama Mularczyka utożsamiana jest po dzień dzisiejszy ze wzrostem autorytetu ówczesnej władzy lokalnej.

Obowiązki Sekretarza Gromadzkiej Rady Narodowej, obejmuje w tym czasie Jadwiga Piotrowska, wypełniając je z zaangażowaniem bez przerwy przez okres 17 lat, tj. do grudnia 1972 roku.

W latach 1961 - 1971 Przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej jest Zygmunt Gruszka.

Począwszy od miesiąca lutego do grudnia 1972 r. Przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej był Jan Jaśkiewicz. Czynności te wykonywał społecznie.

Przedstawiony, w oparciu o dane zaczerpnięte z "Kroniki", syntetyczny rodowód władzy lokalnej w okresie XXX-lecia nie obejmuje ważnych, ówczesnych zjawisk polityczno-gospodarczych - istotnego elementu przez pryzmat których była ona oceniana, jak również nie pokazuje określonych, indywidualnych ludzkich reakcji i zachowań, a także osobistych przejściowych satysfakcji, czy nieprzewidzianych "upokorzeń" związanych z wykonywaną władzą, nawet wtedy, gdy kierowano się w jej spełnianiu świadomością słuszności realizacji zadań dla ludzi i z woli ludzi.

"Opatowianin", listopad 1993 - styczeń 1994

Najpopularniejsze

Mapa strony

Katalog on-line