Kościoły

Kościoły w Opatówku

Jadwiga Miluśka-Stasiak

Nie wiadomo, kiedy w Opatówku zbudowano pierwszy kościół. Źródła archiwalne mówią, że w 1246 r. Opatówek należał do arcybiskupów gnieźnieńskich. Około 1360 r. arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki wybudował w Opatówku zamek przeznaczony na rezydencję prymasów oraz gotycki, jednonawowy murowany kościół pod wezwaniem św. Doroty. Najprawdopodobniej kościół ten stanął na miejscu wcześniejszego drewnianego kościółka. Nie znamy żadnej ryciny przedstawiającej kościół. Można jedynie przypuszczać, że był podobny do innych kościołów pochodzących z tej samej fundacji (szczególnie do istniejącego do dziś gotyckiego kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela z lat 1347-1370 w Skotnikach nieopodal Sandomierza). Konsekracji kościoła w Opatówku dokonał prawdopodobnie sam arcybiskup Jarosław Bogoria Skotnicki.

Z pierwszego wzmiankowanego kościoła p.w. św. Doroty zachowała się do dziś gotycka kropielnica z piaskowca i gotycka monstrancja. Według miejscowej tradycji z najstarszej świątyni murowanej pochodzi niewielkie gotyckie okienko w ścianie pomiędzy prezbiterium, a kaplicą św. Anny.

Prawdopodobnie ok. 1460 r. w czasie, gdy arcybiskupem był Jan Gruszczyński z pobliskich Iwanowic, ufundowano tryptyk poświęcony Matce Bożej, którego autorem mógł być mistrz zwany "małopolskim". Dzieje tego pięknego dzieła sztuki znajdującego się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie, są ciekawe i tajemnicze. (Więcej o "Tryptyku z Opatówka" w dziale "Sztuka")

Na początku XVI w. do parafii w Opatówku należały oprócz Opatówka następujące wsie: Borów, Cienia, Michałów, Szulec, Trojanów i Zabrodzie. Probostwo w Opatówku należało do największych i otrzymywali je najczęściej członkowie kapituły kolegiaty kaliskiej lub kapituły z Chocza.

Na początku XVII w. wzniesiono z ofiar wiernych kaplicę św. Anny, która była oddzielnie konsekrowana. W 1633 r. erygowano przy niej bractwo św. Anny. W tym czasie istniała także szkółka parafialna, której uczniowie śpiewali przed niedzielną sumą modlitwy brewiarzowe. Po południu odprawiano nieszpory. Dniem szczególnie uroczystym była niedziela po Wielkanocy. Na pamiątkę podróży Chrystusa z Jerozolimy do Emaus, przybywała z Kalisza do Opatówka pielgrzymka piesza. Uważano bowiem, że jest to ta sama odległość.

Wizytator kościoła w latach 1719 i 1729 wymieniał w kościele 4 ołtarze. Ołtarz główny był poświęcony Matce Boskiej Wniebowziętej. Po lewej stronie znajdował się, istniejący do dziś, ołtarz Krzyża Świętego, po prawej ołtarz Matki Bożej, w którym musiał być także obraz św. Doroty (w 1729 r. ołtarz był już pod wezwaniem św. Doroty), czwarty ołtarz znajdował się w kaplicy i był zapewne poświęcony św. Annie. Brakuje wzmianki o tryptyku - być może tryptyk znajdował się w kaplicy zamkowej, ale nie potwierdza tego żaden znany dokument ani opis. Z relacji powizytacyjnych wynika, że prezbiterium było murowane, a sklepienie nawy głównej drewniane. Do kościoła przylegała murowana zakrystia.

Szczególne zasługi w odnowieniu kościoła położył ksiądz Andrzej Piątkiewicz (w Opatówku w latach ok. 1749 - ok. 1759), kustosz kapituły kaliskiej, który oprócz remontów kościoła, odnowienia ołtarzy (być może wówczas nad ołtarzem głównym umieszczono obraz Ukoronowania Maryi przez Trójcę Świętą) wybudował nową dzwonnicę z dwoma dzwonami, kostnicę na cmentarzu przykościelnym oraz nową plebanię.

W tym czasie dzwony dzwoniły trzy razy w ciągu dnia na Anioł Pański. W niedzielę i święta śpiewano przed główną mszą jutrznię i odmawiano różaniec. Parafia była bogato uposażona, o czym świadczą zapisy na rzecz parafii i wielkość dziesięcin.

W 1793 r. dobra opatóweckie należące do arcybiskupów gnieźnieńskich zostały skonfiskowane przez zaborców pruskich. W 1807 r. klucz dóbr opatóweckich otrzymał z donacji Napoleona I gen. Józef Zajączek. Nowy właściciel poczynił wiele inwestycji, w tym przebudował kościół w stylu neogotyckim według projektu jednego z najwybitniejszych polskich architektów tamtych czasów - Chrystiana Piotra Aignera. Nad wejściem do kościoła wzniesiono wieżę, a cały kościół został otoczony kolumnadą. W podziemiach kościoła przygotowano kryptę, w której 5 sierpnia 1826 r. pochowano zabalsamowane ciało zmarłego 28 lipca 1826 r. w Warszawie namiestnika Józefa Zajączka. W kaplicy św. Anny umieszczono klasycystyczny nagrobek namiestnika z herbem rodziny Zajączków - Świnką.

Pod koniec XIX w. ówczesny proboszcz kościoła w Opatówku - ks. Paweł Patocki rozpoczął przygotowania do rozbudowy kościoła według projektu Józefa Chrzanowskiego, które przerwała nagła śmierć księdza w 1903 r. Przebudowy dokonał jego następca ks. Adam Marczewski. Władze carskie nie zezwoliły na budowę nowej świątyni, jedynie na remont już istniejącej. Ok. 1905 r. przystąpiono do rozbiórki starego kościoła i wykorzystując jego elementy przystąpiono do rozbudowy według projektu Konstantego Wojciechowskiego. Ołtarz, który pierwotnie znajdował się od wschodu, przeniesiono na zachód, dobudowano 2 wysokie wieże, a nad prezbiterium pozostawiono wieżę, która w poprzednim kościele górowała nad wejściem. Zamiast kolumn umieszczono na murach zewnętrznych półkolumny. Pozostawiono kaplicę św. Anny. W 1910 r. gmach świątyni był już w stanie surowym.

26 czerwca 1912 roku nastąpiła uroczysta konsekracja, której dokonał biskup diecezji kujawsko - kaliskiej ks. Stanisław Zdzitowiecki. Nowy kościół otrzymał wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ołtarz i ambonę wykonaną przez snycerza Nowakowskiego z Poznania w stylu neogotyckim ufundował właściciel fabryki sukna, ewangelik - Ferdynand Nitsche i jego żona Maria. Prawdopodobnie w okresie późniejszym zamontowano witraże z pracowni Władysława Skibińskiego z Warszawy (w niektórych publikacjach błędnie podaje się, ze witraże wykonał zakład S.G. Żeleńskiego z Krakowa). Fundatorami witraży byli: ks. Adam Marczewski, poszczególni obywatele Opatówka i mieszkańcy pobliskich wiosek.

W neogotyckim, drewnianym ołtarzu głównym znajduje się w części centralnej postać Chrystusa, nad nim - Matka Boska. Po bokach święci patronowie Polski - Stanisław i Wojciech. W lewej nawie znajduje się ołtarz Świętego Krzyża, a w prawej ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, obok obrazy św. Teresy i św. Stanisława Kostki. Na ambonie umieszczone są podobizny 4 ewangelistów.

W czasie I wojny światowej okupanci niemieccy zdjęli dzwony, by przetopić je w celach militarnych.

14 czerwca 1919 r. przybył do Opatówka, uroczyście witany przez mieszkańców różnych wyznań, nuncjusz papieski Achille Ratti. Po spędzeniu dnia w towarzystwie ks. Adama Marczewskiego, którego znał z okresu studiów w Rzymie, udał się do Kalisza, by poświęcić odbudowany po zniszczeniach wojennych kościół Świętej Rodziny. Wkrótce Achille Ratti został papieżem i przyjął imię Piusa XI.

Ks. Adam Marczewski był proboszczem parafii Opatówek przez 28 lat. Zmarł 29 kwietnia 1931 r. i został pochowany w podziemiach opatóweckiego kościoła obok namiestnika Zajączka.

W 1929 r. w kościół otrzymał nowe 16-głosowe organy, a wkrótce przed wojną mieszkaniec Trojanowa Antoni Marszał ufundował trzeci dzwon, który od imienia fundatora nazwano "Antonim". W 1938 r. artysta Jerzy Wronowski - uczeń Józefa Mehoffera - ozdobił prezbiterium kościoła polichromią, która została zamalowana w latach 70.

W 1936 r. proboszczem parafii Opatówek został ks. Jerzy Bekier. Nowy proboszcz energicznie przystąpił do budowy domu parafialnego (zamiar nie został zrealizowany z powodu wybuchu wojny) i uporządkowania cmentarza. W tym czasie wykopano studnię na końcu głównej alei, wytyczono i nazwano alejki i pola pochówku oraz posadzono wzdłuż drogi na cmentarz i na cmentarzu topole włoskie. Z inicjatywy ks. Jerzego Bekiera zaczął ukazywać się "Tygodnik Opatowski czyli opatowskie wiadomości parafialne", który do wybuchu II wojny światowej był redagowany przez ks. Edmunda Perczaka.

Na początku II wojny światowej kościół został zamknięty dla Polaków, a księży: proboszcza Jana Wieczorka i prefekta - Edmunda Perczaka wywieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zostali zamordowani. Na bramie kościoła okupanci umieścili napis: "Für Polen verboten" to znaczy "Polakom wstęp wzbroniony". Opatowianie mieli prawo uczęszczać do kościoła w Dębem, który był oddalony o 7 km od Opatówka i obejmował 20 okolicznych parafii. Jesienią 1943 r. Niemcy przy pomocy miejscowych Volksdeutschów zdjęli wszystkie dzwony z wieży opatowskiego kościoła, roztrzaskali je na dziedzińcu, a następnie wywieźli do huty. W budynku plebanii w czasie wojny mieściła się niemiecka żandarmeria.

Zaraz po zakończeniu wojny rozpoczęto remonty opatowskiej świątyni. W 1948 wybudowano stalową dzwonnicę i zawieszono trzy nowo zakupione dzwony, które zostały poświęcone przez ks. biskupa Karola Radońskiego. Największy z dzwonów otrzymał imię "Piotr", mniejszy "Paweł", a najmniejszy "Dorota". Na pamiątkę działań wojennych w małej wieży kościelnej wmurowano łuskę pocisku. Ze zbiórek pieniężnych parafian odnowiono m.in. witraże, uszkodzone przez Rosjan. Witraże odnowiono w Krakowie w firmie S.G. Żeleński, stąd napis pod jednym z witraży.

Remonty kościoła były prowadzone z różnym skutkiem. Pod koniec lat 60., w czasie instalowania pieca c.o. w podziemiach kościoła zniszczono nieodwracalnie kryptę grobową ze szczątkami gen. Józefa Zajączka i ks. Adama Marczewskiego. W 1991 r. w trakcie przebudowy prezbiterium usunięto piękną balustradę, a na posadzce ułożono różowy marmur i ustawiono ołtarz z tego samego marmuru. W latach 70. zbudowano kaplicę przedpogrzebową. W 1995 r. na kościele zawieszono bardzo dokładny zegar sterowany z satelity. Godziny wybija 150-cio kilogramowy dzwon umieszczony z tyłu zegara.

Obecny proboszcz ks. Władysław Czamara prowadzi, przy wsparciu parafian, wiele koniecznych remontów kościoła i plebanii. Remonty są prowadzone pod nadzorem konserwatorskim. Zabezpieczono witraże, odrestaurowano metalowe drzwi i ławki kościelne. Przed wejściem do kościoła wykonano poręcze i podjazdy dla wózków inwalidzkich, wyremontowano kaplicę św. Anny i zakrystię, odnowiono ambonę, przeprowadzono renowację organów, założono centralne ogrzewanie. Przeprowadzono prace konserwatorskie w prezbiterium, odnawiając ołtarz główny i przywracając zamalowaną polichromię. Odrestaurowano także ołtarze boczne - św. Krzyża i Matki Boskiej Częstochowskiej. Restauracji poddawane są koleje elementy wyposażenia kościoła, w tym obrazy. Przybywa sprzętów liturgicznych i okolicznościowych ornatów. 

 Ponadto ocieplono stropy i położono nową dachówkę, a wokół kościoła położono kostkę granitową. Wyremontowano kaplicę przedpogrzebową i zmieniono jej wystrój wewnętrzny. Prace prowadzone są także na cmentarzu. Przywrócono dawne nazwy alejek cmentarnych, przeprowadzono remontny kaplicy Radoszewskich i urządzono grobowiec dla kapłanów, dla niektórych tylko symboliczny.

Inwestycje trwają w parafii cały czas i są finansowane, dzięki zaangażowaniu proboszcza parafii ks. Władysława Czamary, ze środków unijnych i innych środków zewnętrznych oraz z ofiar parafian.

W naszej parafii oprócz świąt kościelnych uroczyście obchodzone są odpusty: św. Doroty (6 lutego), Najświętszego Serca Jezusowego i odpust św. Anny (26 lipca). W ostatnich latach kościół aktywnie włącza się do obchodów świąt i rocznic narodowych. Od 2002 r. z Opatówka jak dawniej, wyrusza w sierpniu do Częstochowy piesza pielgrzymka (grupa oliwkowa). Pierwszym organizatorem i przewodnikiem pielgrzymki był ks. Piotr Szudlarek, kolejni przewodnicy to: ks. Rafał Kowalski, ks. Arkadiusz Wysota i ks. Mariusz Kubicki. Pielgrzymka odbywa się także dzięki znacznemu zaangażowaniu osób świeckich i sponsorów.

Mijają wieki, zmienia się architektura kościoła i zmieniają się czasy. A kościół trwa, skupiając wiernych, wnosząc swój wkład w kulturę materialną i duchową miejscowej społeczności. Jest, i powinien być, jednym z najważniejszych elementów budujących poczucie narodowej przynależności i tożsamości lokalnej, ale także otwartości i tolerancji wobec innych narodów i innych wyzwań w wielokulturowym świecie, którego jesteśmy częścią.

Jadwiga Miluśka-Stasiak 8 stycznia 2018 r.

Najpopularniejsze

Mapa strony

Katalog on-line