Historia Opatówka według X.L.A.

[ks. Leon Andrzejewski]

Nad rzeczką Pokrzywnicą, dopływem Prosny, na zachód od Kalisza, przy szosie prowadzącej do Łodzi, przy stacji kolei szeroko i wąskotorowej w odległości 10 km od Kalisza leży małe miasteczko Opatówek. Opatówek powstał w XII w. Do rozbiorów Polski był mieściną, stanowiącą wraz z okolicznymi wsiami własność arcybiskupów gnieźnieńskich. Znajdował się tu pałac arcybiskupi, zewsząd otoczony wodą i obwarowany. Arcybiskup Jarosław Skotnicki w drugiej połowie XIV w. wybudował kościół, przy którym powstałą parafia. Po rozbiorach dobra arcybiskupie skonfiskował rząd pruski. Za czasów Księstwa Warszawskiego Napoleon I podarował Opatówek z przyległościami Księciu Józefowi Zajączkowi, Generałowi Wojsk Polskich. Rząd rosyjski potwierdził tę darowiznę, wiec w dalszym ciągu właścicielem był Książę Zajączek, już jako Namiestnik Królestwa Kongresowego.

Od roku 1824 datuje się żywszy rozwój miasteczka. Mianowicie, powstaje tu fabryka, wyrabiając sukna, słynna w kraju i zagranicą pod nazwą sukna fiedlerowskiego, od nazwiska właściciela Adolfa Gottlieba Fiedlera. Osada rolnicza przybiera charakter miasteczka przemysłowego. Liczba mieszkańców wzrasta.

Po śmierci bezdzietnego ks. Zajączka w 1826 roku dobra opatowskie przeszły na jego krewnych - rodzinę Radoszewskich. Ci odsprzedali je senatorowi Von Ducley, od niego znowu przy końcu zeszłego wieku kupiła rodzina obecnych właścicieli p. Schlösser.

Fabryka od Fiedlerów przeszła w ręce Ferdynana Nitsche, wreszcie w roku 1911, za jego syna, upadła. Po wojnie europejskiej fabrykę nabyło amerykańskie towarzystwo Union Liberty, niedługo jednak zakład upadł powtórnie.
Z publikowanej licytacji główny kompleks fabryki nabyli pp. hr. Ostrowski i hr. Grocholski, mieszkanie dyrektora i skład wełny-sejmik kaliski, drugi skład - duży, dwupiętrowy budynek - gmina.

P.p Grocholski i Ostrowski z początku wyrabiali w dalszym ciągu sukno, obecnie jednak zmienili fabrykę na rzeźnię i chłodnię drobiu, która prosperuje od jesieni zeszłego roku.

Z upadkiem fabryki skończyły się i pomyślne czasy dla miasteczka. Ludność, przeważnie robotnicza, straciwszy na miejscu pracę, musiała jej szukać w Kaliszu, Łodzi lub innych ośrodkach przemysłowych.

Obecnie Opatówek liczy przeszło 3000 mieszkańców, w tym około 100 żydów, 50 ewangelików, i resztę katolików.

Z placówek przemysłowych, oprócz wyżej wspomnianych zakładów chłodniczych, istnieje fabryka lalek i zabawek drzewnych p. Pinczewskiego, powstała w roku 1906, obecnie z powodu kryzysu nieczynna, następnie cegielnia, młyn parowy, olejarnia.

Szkoła elementarna powstała w roku 1870, założona przez właściciela fabryki. Mieściła się do czasów powojennych w budynku fabrycznym przy ulicy dawnej Błaszkowskiej, dziś marsz. Piłsudskiego. Po wojnie została przeniesiona do kupionego przez Gminę pofabrycznego gmachu w rynku. Drogą rozwoju staje się 7- klasowa. Obecnie liczy 17 oddziałów i zatrudnia 18 sił nauczycielskich. Kierownikiem jest pan Władysław Tatarczan, a prefektem od września zeszłego roku, ks. Leon Andrzejewski.

W r. 1919 powstaje zakład naukowy preparanda czyli niższe Seminarium Nauczycielskie. W roku 1924 preparandę przekształcono na Państwowe Seminarium Ochroniarek. Zakłady te znalazły siedzibę w ładnym gmachu sejmikowym - dawnym pałacu dyrektora fabryki. Przy Seminarium istnieje internat. Dyrektorką Zakładu jest p. Maria Kleist. Istnieją ponadto dwa przedszkola, jedno przy Seminarium, drugie w domu dworskim naprzeciw kościoła utrzymywane przez Narodową Organizację Kobiet.

Jako o placówkach kulturalno-społecznych należy wspomnieć o Kasie Stefczyka, powstałej w 1929 r. i Spółdzielni będącej oddziałem Spółdzielni w Koźminku, wreszcie o domu sejmikowym, w którym odbywają się wszelkie uroczystości i imprezy.

Najstarszą organizacją społeczną na terenie Opatówka jest Straż Ogniowa. Istniała przy fabryce prawdopodobnie od czasu jej powstania. W 1905 roku powstała straż miejska dzięki inicjatywie p. Bronisława Korejwo, administratora majątku. Obecnie straż rozwija się pomyślnie, posiada remizę w środku rynku, własną orkiestrę. Oprócz miejscowego, posiada dwa oddziały na wsiach, mianowicie w Borowie i Trojanowie. Prezesem jest p. Jaroszewski, naczelnikiem p. Skiba.

Obok tej istnieje poważna organizacja Stowarzyszenia Rzemieślników. W r. 1919 powstało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" założone przez p. Tylko zarządzającego fabryką. Prezesem jest p. Banasiak.

Poza tym istnieje N.O.K. Harcerz. Najmłodszą organizacją jest Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej Żeńskiej, założone w październiku roku ubiegłego. Liczy 46 członkiń i dzięki pomocy patronatu pomyślnie się rozwija. W parafii istnieją poza tym SMP męskie i żeńskie w Michałowie II i Cieni I oraz żeńskie w Szulcu. Należy jeszcze wspomnieć o chórze kościelnym, prowadzonym przez p. Kazimierza. Sypniewskiego.

Z bractw kościelnych najstarsze jest Bractwo P. Jezusa istniejące od niepamiętnych czasów. Poza tym istnieje Bractwo św. Anny (powstało w 1633 r.). Bractwo św. Doroty i Bractwo św. Józefa.
Najwięcej członków liczy Bractwo Żywego Różańca.

Kościół w Opatówku został wybudowany równocześnie z zamkiem przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Skotnickiego około r. 1370. Był murowany, zbudowany w formie krzyża, który tworzyła nawa główna z dwiema kaplicami św. Michała i św. Anny. Prezbiterium zwrócone ku wschodowi zakończone było w formie rotundy. Przy wejściu wznosiła się niewysoka murowana wieża. Tytułem kościoła, jak obecnie była św. Dorota, panna i męczenniczka.

Od chwili powstania kościoła, istniała przy nim parafia, do której oprócz miasteczka należały sąsiednie wsie: Trojanów , Borów, Solec (dziś Szulec), Michałów i Cienia. Parafią zarządzali zawsze księża świeccy. Było ich zwykle dwóch: proboszcz i wikary. Kolatorami do rozbiorów Polski byli arcybiskupi gnieźnieńscy. Po rozbiorach kolatorstwo przeszło na ks. Zajączka, właściciela dóbr Opatowskich. Jego kosztem kościół odnowiono i obwiedziono dokoła murowanymi kolumnami. Cmentarz otoczono żelaznymi słupkami i łańcuchami, wystawiono też nową wieżę.

W r. 1810 parafia liczyła 1325 dusz a już w roku 1819 - 1627 dusz.

Pod koniec XIX w. kościół okazał się za szczupły dla potrzeb parafii, dlatego ówczesny proboszcz ks. Paweł Patocki począł gromadzić kapitały na rozbudowę. Rozbudowy dokonał jego następca ks. Adam Marczewski, który objął parafię w r. 1903. Stary kościół posłużył za prezbiterium do nowego, zupełnie nowe wzniesiono nawę główną i dwie boczne. Na miejscu wejścia zrobiono wielki ołtarz, tak, że kościół przejął orientację z zachodu na wschód.

W r. 1912 dzięki niezmordowanej pracy proboszcza, ofiarności parafii stanęła wspaniała trzynawowa gotycka świątynia z dwiema wieżami w nasadzie, kaplicą i obszerną zakrystią. Żeby choć częściowo zachować charakter poprzedniego kościoła, na murach bocznych naw wymurowano od zewnątrz kolumnadę połączoną ślepymi łukami. Na podkreślenie zasługują parafianie: Jan Witczak, Szymon Chojnacki, Paweł Bartosz, Franciszek Przyjazny, Michał Olek, Jan Jaskóła, Franciszek Gutry, którzy z prawdziwym poświęceniem pomagali w budowie.

W 1912 r. kościół został pokonsekrowany przez ks. bpa Zdzitowieckiego. Wielki ołtarz i ambonę fundował właściciel fabryki p. Nitsche, witraże proboszcz, bractwa i mieszkańcy poszczególnych wsi. Zrabowane przez Niemców dzwony zastąpiono po wojnie nowymi, a w roku 1929 kościół otrzymał piękne 16 głosowe organy.

Obecnie najpotrzebniejsze są boczne ołtarze i wymalowanie kościoła. Należy mieć nadzieję, że nowy proboszcz przy ofiarności parafian bez wielkich trudności dokona tego nowego upiększenia świątyni.

"Opatowianin", marzec - maj 1994

Na podstawie publikacji w czasopiśmie "Dobry Pasterz - Tygodnik Religijno-Społeczny Organizacji Parafialnych". R. 3, nr 25 z dnia 21 czerwca 1931 r. (Sieradz)

Najpopularniejsze

Mapa strony

Katalog on-line