Historia biblioteki
Krótki zarys dziejów księgozbiorów i bibliotek w Opatówku do roku 2009
Jadwiga Miluśka - Stasiak
Dawne księgozbiory w Opatówku
Biblioteka w latach 1949-2009
Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów w Opatówku jako biblioteka powiatowa
Patronowie biblioteki w Opatówku
Czytanie rozwija rozum młodzieży,
odmładza charakter starca,
uszlachetnia w chwilach pomyślności,
daje pomoc i pocieszenie w przeciwnościach.
Cyceron
Dawne księgozbiory w Opatówku
Te słowa rzymskiego filozofa, pomimo rosnącej popularności elektronicznych środków przekazu, nie tracą swej aktualności. Książka, pod różnymi postaciami, towarzyszyła człowiekowi posiadającemu umiejętność czytania od niepamiętnych czasów.
Nie wiadomo, kiedy w Opatówku pojawiły się pierwsze książki. Można przypuszczać, że na zamku arcybiskupów gnieźnieńskich w ciągu prawie pięciuset lat jego istnienia zgromadzono księgozbiór, który służył przebywającym tu arcybiskupom, innym dostojnikom kościelnym i ich gościom. Jego istnienie jest tym bardziej prawdopodobne, że na zamku odbywały się rozprawy, zapadały wyroki i decyzje sądowe. Niestety w dostępnych inwentarzach zamkowych z lat 1557, 1652, 1685 i 1785 nie ma wzmianki o bibliotece. W inwentarzach zanotowano jednak przede wszystkim stan techniczny budynku, jego poszczególnych pomieszczeń i urządzeń. Być może księgi przechowywano w skarbcu znajdującym się na I piętrze budowli.
Namiestnik Józef Zajączek i jego żona Aleksandra zgromadzili w swoim pałacu w Opatówku księgozbiór składający się z 1236 woluminów. Były to głównie dzieła wielotomowe w języku francuskim. Księgozbiór zawierał dzieła klasyków greckich i rzymskich, a także francuskich. Były też dzieła historyczne, prawnicze, medyczne, filozoficzne, relacje z podróży, pamiętniki, książki publicystyczne i romanse, które z pewnością gromadziła Aleksandra Zajączkowa. Natomiast dzieła z zakresu historii i teorii sztuki wojennej należały do generała. Po śmierci Józefa Zajączka księgozbiór, zgodnie z testamentem namiestnika, przeszedł na własność Józefa Radoszewskiego. Kolejny właściciel klucza dóbr opatóweckich i jego spadkobiercy, jako ludzie wykształceni, prowadzący nowoczesne, wzorowe gospodarstwo zapewne wzbogacili księgozbiór o książki fachowe z dziedziny rolnictwa. Jednocześnie księgozbiór pałacu w Opatówku, tworzony głównie pod kątem zainteresowań namiestnika i jego żony z czasem ulegał rozproszenia i dziś nieznane są jego losy.
Własny księgozbiór posiadali właściciele majątku w Opatówku - Schlösserowie. Książki mieściły się w 4 szafach, posiadały oprawę introligatorską koloru bordo, a na grzbietach złote inicjały. Były to głównie książki w języku niemieckim, ale także klasyka polska. Zdarzało się, że dziedziczka pożyczała książki tym swoim pracownikom, którzy wykazywali chęć czytania. Nie wiadomo, co stało się z księgozbiorem po wojnie. Prawdopodobnie część uległa rozproszeniu, gdyż spotyka się pojedyncze egzemplarze pochodzące z biblioteki Schlösserów u mieszkańców Opatówka.
Najcenniejszym zbiorem książek, jaki prawdopodobnie kiedykolwiek znajdował się w Opatówku był księgozbiór Stefana Gillera. W rodzinnym domu Gillerów na pewno była biblioteka. Może na to wskazywać tak wykształcenie Jana Kantego Gillera - Gimnazjum Krzemienieckie słynące z wysokiego poziomu nauczania - jak i zainteresowania i późniejsze losy jego synów: Agatona i Stefana. Stefan Giller jako nauczyciel literatury polskiej w szkołach kaliskich zgromadził duży i cenny księgozbiór. Swoje książki pożyczał uczniom, przyjaciołom i znajomym, o czym świadczą fragmenty korespondencji. Po przejściu na emeryturę i osiedleniu się w domu rodzinnym w Opatówku Stefan Giller zabrał bibliotekę ze sobą. Po jego śmierci zbiorami opiekował się miejscowy nauczyciel - Alfons Jaskułowski. Księgozbiór ulegał stopniowemu rozproszeniu. Jego szczątki zostały odnalezione na strychu rodzinnego domu Gillerów w listopadzie 1997 r. Większość znalezionych książek poddawana przez wiele lat działaniu niekorzystnych warunków atmosferycznych rozpadła się. Najstarsze i najcenniejsze z nich, dzięki dobrej jakości papieru, zachowały się w dobrym stanie. Są to: Gladius evaginatus pro defensione - książka wydrukowana w drukarni jezuickiej z Kaliszu w 1752 r. i Hipolit i Andromacha w tłumaczeniu Andrzeja Morsztyna z drukarni Słowińskiego w Lipsku z 1725 r. Dużą wartość przedstawia Rocznik naukowo-literacko-artystyczny na rok 1905 z własnoręcznymi dopiskami i uwagami Stefana Gillera, Wieczory Wielkopolanina - książka wydana anonimowo w 1882 r. we Lwowie przez Agatona Gillera, Jana Kazimierza Wazy więzienie we. Francyi t. 2 - książka pochodząca z drukarni Józefa Węckiego z 1828 r., fragmenty słownika języka polskiego wydanego prawdopodobnie w XVIII w. lub w I poł. XIX w., Poezye ostatniej godziny Władysława Syrokomli wydane nakładem Gustawa Sennewalda w 1862 r. i inne książki, które mogą pochodzić z księgozbioru Gillera. Są tu także druki kaliskie np.: Polak za granicą - dodatek do Kalendarza na Szkołę Rzemiosł w Kaliszu z Drukarni "Gazety Kaliskiej" z 1908 r., a także 2 kalendarze kaliskie z 1903 i 1917 r. Są także pojedyncze kartki pochodzące z cennych, ale niestety zniszczonych książek.
Stefan Giller gromadził nie tylko własny księgozbiór. Miał także duży wkład w zorganizowanie "Czytelni nowości" literackich w Kaliszu w 1874 r. W grudniu 1905 r. przeznaczył bezinteresownie lokal w swoim domu rodzinnym w Opatówku na dom ludowy i czytelnię publiczną. Organizatorem tych instytucji był naczelnik straży ogniowej w Opatówku - Bronisław Korejwo. W uroczystości ich otwarcia i poświęcenia uczestniczył proboszcz parafii Opatówek - ks. Adam Marczewski, mecenas Alfons Parczewski, który przemawiał do licznie zebranych opatowian przedstawiając ówczesną sytuację polityczną i zapewne sam Stefan Giller. Niestety nie zachowały się informacje o działalności tej czytelni.
Pierwsze dostępne informacje o księgozbiorach szkół opatowskich pochodzą z inwentarza Szkoły Elementarnej Katolickiej w Opatówku z 1856 r. Szkoła posiadała między innymi 1 szafę z książkami, w której znajdowały się następujące tytuły:
- Ustawa przez Nayiasniejszego Pana wydana - 1
- Instrukcya dla nauczyciela - 2
- Wykład metod Lankastra - 1
- Metoda Erkla dla szkół - 4
- Wiadomości o ratowaniu osób- 1
- Dziełko dla kończących [?] nauki - 1
- "Kmiotek" z lat 1846-1848 - 1
- "Magazyn dla dzieci" - tomów 3
- Dziadek i Wójkowie - 2 [Wujkowie]
- Życie Pana Jezusa - 1
- Podarunek Wuja - 1
- Pan Wojciech - 2
W 1858 r. księgozbiór szkolny wzbogacił się o "Czytelnię Niedzielną", a w 1863 r. o podręczniki do nauki geografii, gramatyki polskiej i niemieckiej, arytmetyki, historii, rysunków i elementarz rosyjski. Przybyło też kilka innych książek, np. Przypadki Robinsona, Powieści moralne dla włościan, Pielgrzym w Dobromilu. Niektóre według informacji nauczyciela Rolińskiego zaginęły lub zostały częściowo zniszczone. Tak więc książki z tego małego księgozbioru były nie tylko czytane, ale nawet stanowiły przedmiot pożądania.
Zapewne własne księgozbiory posiadała powstała w 1919 r. Preparanda Nauczycielska, a później Seminarium dla Ochroniarek i kolejne szkoły elementarne i podstawowe. Ze zgromadzonych książek korzystali zarówno nauczyciele, jak i uczniowie. Jednak skromne zbiory szkolne nie wystarczały ambitniejszym nauczycielom, którzy starali się tworzyć własne księgozbiory. Takim nauczycielem był Adolf Plötzke - człowiek o wszechstronnych zainteresowaniach i zdolnościach. W jego księgozbiorze były nie tylko podręczniki szkolne i książki pedagogiczne, ale przede wszystkim książki z różnych dziedzin wiedzy : fizyki, chemii, astronomii, biologii, mechaniki, geografii, historii itp. Były także nuty, czasopisma zarówno polskie jak i niemieckie, a także samouczki różnych języków europejskich.
23 września 1901 r. powstała w Opatówku przy Urzędzie Gminy narodowa rusko-polska biblioteka. Zakładanie instytucji tego typu było inicjowane przez władze rosyjskie, a wójtowie gmin musieli składać sprawozdania do władz powiatowych potwierdzające istnienie i działalność tych placówek. W Opatówku do 1905 r. bibliotekarzem był pisarz gminny - Stanisław Maron, a od 1906 r. prawdopodobnie do wybuchu I wojny światowej - sekretarz gminy - Aleksander Pawelec. Niestety sprawozdania nie podają żadnych danych, które mogłyby świadczyć o wielkości biblioteki i jej popularności wśród mieszkańców miasteczka.
Ok. 1906 r. powstało w Opatówku Koło Macierzy Polskiej, którego prezesem został proboszcz parafii Opatówek - ks. dr Adam Marczewski. Koło zorganizowało bibliotekę, którą zajmował się A. Łapsz. Niestety brak bliższych danych o tej bibliotece.
W tym okresie wykazywana jest także biblioteka Straży Ogniowej w Opatówku, która powstała na mocy rozporządzenia Gubernatora Kaliskiego z dnia 22.06.1907 r. Bibliotekę otwarto 9 listopada tegoż roku w nowo wybudowanej remizie Straży Ogniowej. Prowadził ją naczelnik straży - Bronisław Korejwo. Biblioteka przeżywała jednak trudności. W 1911 r. była nieczynna z powodu braku bibliotekarza.
W okresie I wojny światowej i wcześniej czytelnictwo w Opatówku koncentrowało się w domach bardziej światłych mieszkańców, głównie tych, którzy prenumerowali czasopisma. Niektóre z czasopism, np. "Tygodnik Ilustrowany", "Gazeta Kaliska", "Kurier Kaliski" premiowały swoich czytelników tomikami książek. Wieczory z książką w gronie rodzinnym i sąsiedzkim nie należały wówczas do rzadkości. Spotkania z bohaterami książek w długie zimowe wieczory, przy skąpym oświetleniu lampy naftowej pozwalały na kształtowanie bujnej wyobraźni, zwłaszcza wśród najmłodszych słuchaczy. Największą popularnością cieszyły się książki Sienkiewicza, Kraszewskiego, żywoty świętych, melodramaty, a także nowinki i sensacje z "Gazety Świątecznej", "Gońca Kaliskiego" i innych czasopism prenumerowanych lub pożyczanych od sąsiadów i znajomych.
Pierwszą biblioteką służącą mieszkańcom Opatówka była biblioteka parafialna powstała w 1917 r. z inicjatywy i darów książkowych ks. Adama Marczewskiego. Biblioteka składająca się z kilku regałów książek mieściła się w kaplicy św. Anny, a prowadził ją początkowo Henryk Pawłowski, później członkinie Narodowej Organizacji Kobiet oraz Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej. Biblioteka prowadziła nie tylko wypożyczalnię książek, ale za jej pośrednictwem mieszkańcy Opatówka prenumerowali prasę katolicką. Na początku lat dwudziestych prenumerowano 65 numerów "Przewodnika Katolickiego". Inne czasopisma, takie jak "Zorza" i "Gwiazda Polska" były prenumerowane w urzędzie pocztowym. W latach trzydziestych biblioteka parafialna mieściła się w dwupiętrowym budynku należącym dawniej do fabryki sukna przy ulicy Kościelnej. W okresie międzywojennym była to prawdopodobnie największa biblioteka w Opatówku dostępna ogółowi mieszkańców.
Niewielkie księgozbiory posiadały niektóre z organizacji działających w okresie dwudziestolecia międzywojennego w Opatówku. Własny księgozbiór posiadała Straż Ogniowa i organizacja "Sokół". Narodowa Organizacja Kobiet, która powstała w 1922 r. uznała za jeden z celów swojej działalności podnoszenie wiedzy i świadomości kobiet wiejskich. Miały temu służyć kursy samokształceniowe, odczyty i pogadanki na tematy aktualne i historyczne, ale także czytelnictwo. Utworzonej przez członkinie NOK bibliotece patronowało hasło "Książka w organizacji, to jak miecz na wojnie. Zwyciężą ci, którzy garną się do książki i potrafią z niej korzystać". Członkinie wydawały nawet "Gazetkę dla kobiet". W 1926 r. biblioteka liczyła 63 tomy, a w 1935 - 160. Część książek przekazała organizacji Zofia Schlősserowa - właścicielka majątku w Opatówku. NOK prenumerowała także takie czasopisma jak: "ABC Kaliskie", "Goniec Kaliski", "Kobieta w świecie i w domu", "Matka i dziecko", "Świat". Niektóre tytuły, np. "Bluszcz", były dla oszczędności prenumerowane wspólnie z organizacją "Sokół". Księgozbiór i roczniki czasopism mieściły się w mieszkaniu p. Jaskułowej przy rynku. Ze sprawozdań organizacji wynika jednak, że w niektórych okresach członkinie zajęte swoją działalnością nie miały czasu na czytanie książek z własnej biblioteczki.
W latach 1918-39 księgozbiory w Opatówku były niewielkie i rozproszone. Gromadzeniem i wypożyczaniem książek zajmowali się nie zawodowi bibliotekarze, lecz działacze społeczni i nauczyciele. Do Opatówka docierały także książki z Powiatowej Biblioteki Ruchomej w Kaliszu. Książki były w niewielu domach, ale rodziny posiadające i czytające książki i czasopisma, odczuwające potrzebę zdobywania wiedzy i wykształcenia, zaliczały się do miejscowych elit. Samoistnie tworzące się punkty czytelnicze w niektórych domach dostarczały czytającym i słuchającym wielu przeżyć związanych z lekturą. Były one także, podobnie jak amatorskie zespoły teatralne, chóry i orkiestry, formą żywego, bezpośredniego uczestnictwa mieszkańców Opatówka w kulturze.
Wybuch wojny przerwał działalność organizacji. Ich księgozbiory uległy rozproszeniu. Ucierpiały także prywatne zbiory książkowe. Pewnego dnia w pobliżu dworca kolejowego w Opatówku Niemcy wyrzucili z wagonów duże ilości polskich książek i podpalili je. Niektórzy odważni młodzi ludzie podkradali się nocą do płonącego stosu, by wydobyć dla siebie choć kilka cennych woluminów. Dziś można spotkać tylko pojedyncze egzemplarze książek pochodzące z opatowskich przedwojennych zbiorów.
Biblioteka w latach 1949-2009
Atmosfera i warunki pierwszych powojennych lat nie sprzyjały sprawom książki i kultury. Jednak pod koniec lat czterdziestych zaczęto tworzyć biblioteki publiczne, które miały wspomagać szkolnictwo w upowszechnianiu oświaty i w walce z analfabetyzmem.
31 lipca 1948 r. Gminna Rada Narodowa w Opatówku podjęła uchwałę o uruchomieniu biblioteki. Na jej potrzeby przydzielono początkowo niewielkie pomieszczenie w budynku Urzędu Gminy (dziś należy ono do apteki). Nadzór nad tworzącą się biblioteką po-wierzono nauczycielom, dla których była to praca dodatkowa, nie zawsze płatna. Pierwsze 500 książek z gotowym wydrukiem w inwentarzu zarejestrowano 7 kwietnia 1949 r. W większości były to wartościowe książki należące do klasyki polskiej i obcej, lektury szkolne, książki popularnonaukowe i dla dzieci. Prawdopodobnie wówczas opiekowała się księgozbiorem jedna z nauczycielek - Adela Stolarczykowa. Po niej obowiązki bibliotekarki przejęła Maria Wiewiórkowska. Warunki pracy były trudne: biblioteka pracowała w niedziele, książki układano na podłodze, a później w starej szafie. Już wówczas część książek wysyłano do punktów na terenie gminy. Po Marii Wiewiórkowskiej biblioteką zajmowały się dorywczo różne osoby i dopiero w 1951 r. stałą pracę na pełny etat rozpoczęła Irena Żulicka. Zastała wówczas księgozbiór składający się z 1,6 tys. woluminów. Biblioteka została po pewnym czasie przeniesiona do budynku po przedwojennej gminie przy Placu Wolności, gdzie umieszczono także świetlicę. Z roku na rok powiększał się księgozbiór, rosła liczba czytelników i punktów bibliotecznych w terenie. Przysyłano jednak coraz więcej książek o charakterze ideologicznym, utworów polskiej literatury socrealistycznej i tłumaczeń radzieckich klasyków tego okresu.
Niestety młoda placówka, która zdobywała sobie popularność w środowisku istniała w Opatówku tylko do roku 1955. Po reformie administracyjnej kraju i utworzeniu gromad bibliotekę przeniesiono do Szulca do domu ludowego. Odeszła wówczas Irena Żulicka, a jej miejsce zajęła Stefania Górecka. Księgozbiór liczył wówczas 2,6 tys. woluminów i w okresie szuleckim (do 1963 r.) powiększył się do 4 tys. Biblioteka w Szulcu także prowadziła punkty biblioteczne, m. in. w Opatówku. Punkt biblioteczny w Opatówku znajdował się w miejscu dawnej biblioteki przy świetlicy, która pod kierunkiem Zdzisława Zawadzkiego prowadziła szeroką działalność kulturalną, między innymi teatr amatorski. Od 1959 r. zaczęto gromadzić nowy księgozbiór i zatrudniono pracownika na ryczałt. W tamtym okresie pracownikami biblioteki byli: Zdzisław Zawadzki, Stefania Kostowska i Zdzisław Bąkowski, a od 1962 r. - Mirosława Łyszczak. Księgozbiór w Opatówku liczył wówczas 1,8 tys. woluminów. Po roku przekazano go do Szulca. Stamtąd w 1964 r. trafił do Sierzchowa i stał się zaczątkiem biblioteki, która do dziś funkcjonuje w Tłokini Wielkiej. Natomiast księgozbiór szulecki powrócił do Opatówka.
W połowie lat sześćdziesiątych biblioteka zajmowała 2 pomieszczenia. W mniejszym na siedmiu regałach znajdował się księgozbiór, który w 1965 r. liczył ponad 5 tys. woluminów. W większym pomieszczeniu była czytelnia, spełniająca także rolę świetlicy. Biblioteka rejestro-wała rocznie 400-550 czytelników i 4–5 tys. wypożyczeń. W tym czasie istniało 5 punktów bibliotecznych w: Tłokini Wielkiej, Tłokini Kościelnej, Cieni I, Cieni II i w Michałowie II. Były one prowadzone społecznie przez gospodynie domowe i nauczycieli. Wyróżniał się punkt biblioteczny w Michałowie II, gdzie nauczycielka Maria Królewiczowa zajmowała się działalnością kulturalno-oświatową. Dzięki istnieniu punktów biblioteka mogła realizować narzucone plany czytelnicze. Większa część czytelników i wypożyczeń była wówczas rejestrowana właśnie w punktach bibliotecznych.
Znaczne ożywienie działalności biblioteki w Opatówku zanotowano w latach 1967-70, gdy pracę w bibliotece podjęła Krystyna Dziedzic–Szychta. Księgozbiór powiększył się do 7,5 tys. woluminów książek. W tym okresie rejestrowano rocznie przeciętnie 1000 czytelników i 16 tys. wypożyczeń łącznie: w bibliotece i w punktach. W dalszym ciągu połowa czytelników i wypożyczeń przypadała na punkty biblioteczne. Zaczęto organizować spotkania z pisarzami, między innymi z Januszem Teodorem Dybowskim i Eligiuszem Kor-Walczakiem. Charakterystyczne dla tego okresu były także różnego rodzaju pogadanki i szkolenia o charakterze ideologicznym. Oprócz tego prelegenci z Towarzystwa Wiedzy Powszechnej wygłaszali wykłady z dziedziny rolnictwa, medycyny, weterynarii, historii, prawa itp., które cieszyły się dużą popularnością. Biblioteka obchodziła, podobnie jak inne placówki w kraju, rocznice literackie i polityczne, np.: Dni Oświaty, Książki i Prasy, Dni Książki Społeczno-Politycznej, Dni Książki Radzieckiej, itp.
We wrześniu 1971 r. podjęła pracę w bibliotece Magdalena Krytkowska - absolwentka studium bibliotekarskiego, a później wyższych studiów bibliotekarskich. W 1972 r. przyznano bibliotece drugi etat, który objęła Maria Korzeniowska. Od tego czasu biblioteka w Opatówku znacznie rozwinęła swoją działalność. Uporządkowana została dokumentacja biblioteki, powstał kompletny katalog alfabetyczny i rzeczowy. W krótkim czasie nastąpił znaczny wzrost liczby czytelników i wypożyczeń . W 1975 r. biblioteka zarejestrowała w siedzibie i w punktach łącznie rekordową liczbę czytelników – 1575. Wypożyczyli oni 26,7 tys. książek. Wzrosła też, zgodnie z planami, ilość punktów bibliotecznych. W 1975 r. było ich 13. W latach 1974-78 czytelnicy punktów stanowili 45% wszystkich czytelników i wypożyczali 38% książek. Księgozbiór, pomimo koniecznych selekcji, powiększał się. Książki pochodziły w dalszym ciągu głównie z zakupu centralnego. Wzrastała także ilość prenumerowanych czasopism. W 1979 biblioteka prenumerowała 27 tytułów czasopism. W 1988 r. księgozbiór biblioteki osiągnął 15,5 tys. książek. Oprócz znacznej poprawy wyników czytelniczych poprawiała się baza materialna biblioteki – zakupiono nowe regały i inne meble oraz sprzęt biurowy. Ożywiła się także działalność kulturalno-oświatowa. W latach 1971-86 gościli w Opatówku pisarze: Stanisław Goszczurny, Gerard Górnicki, Czesław Michniak Aleksander Minkowski, Eugeniusz Paukszta, Marian Reniak, historyk i dziennikarz - Bogumił Kunicki, tłumacz literatury rosyjskiej - Andrzej Mandalian, podróżnik - Bronisław Dostatni, bibliotekarz i historyk - Marian Walczak, redaktorki Maria Czernik, Wiesława Mroczek i inni. Spotkania z nimi były organizowane głównie we współpracy z ośrodkiem „Nowoczesna Gospodyni” działającym przy Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Opatówku. Biblioteka organizowała także spotkania z działaczami politycznymi i współpracowała z TPPR, Ligą Kobiet, ZHP, ZSMW, Kołem Emerytów i Rencistów. W pomieszczeniu biblioteki odbywały się spotkania radnych i pracowników Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej, później Gminnej Rady Narodowej, a także Społecznego Komitetu Organizacji Jubileuszu 850-lecia Opatówka, którego aktywnymi członkami byli bibliotekarze. Bibliotekarze podejmowali działania w celu upowszechniania czytelnictwa, zwłaszcza wśród najmłodszych, organizując konkursy, zgaduj-zgadule, wieczory bajek, wycieczki do biblioteki, lekcje biblioteczne, współzawodnictwo w czytelnictwie, wystawki książek i inne formy pracy. Dzięki tej pracy biblioteka osiągała dobre wyniki czytelnicze i otrzymywała nagrody i wyróżnienia we współzawodnictwie bibliotek publicznych.
Pod koniec lat osiemdziesiątych nastąpiły kolejne zmiany kadrowe. Po odejściu z biblioteki w 1985 r. Marii Korzeniowskiej, a w roku następnym Magdaleny Krytkowskiej pracę podjęły: najpierw Barbara Sulwińska (którą w latach 1988-92 zastępowała Helena Andrzejewska), później Jadwiga Miluśka-Buncler. Obie w kolejnych latach zdobyły kwalifikacje bibliotekarskie. W 2000 r., po przyjęciu przez bibliotekę w Opatówku obowiązków biblioteki powiatowej, pracę w bibliotece podjęły: Małgorzata Judasz i Halina Pływaczyk, która w 2008 r. przeszła na emeryturę. Zastąpiła ją Małgorzata Matysiak, której głównym zadaniem jest praca z najmłodszymi czytelnikami. W bibliotece zatrudniona jest także jako pomocnik biblioteczny i sprzątaczka Danuta Głowinkowska.
Na początku lat dziewięćdziesiątych biblioteka w Opatówku odstąpiła od zakupu centralnego i przeprowadziła konieczne selekcje. Dzięki znacznym zakupom i selekcjom książek wzrosła atrakcyjność księgozbioru dla czytelników. Na koniec 2008 r. księgozbiór liczył 27 tys. woluminów. Zmieniła się jego struktura na korzyść książek popularnonaukowych, gdyż takie jest zapotrzebowanie czytelników, zwłaszcza uczniów i coraz liczniejszych w środowisku studentów. Biblioteka zgromadziła wiele książek o regionie. Posiada także depozyt – dokumenty, rękopisy, listy, fotografie i książki będące niegdyś własnością rodziny Gillerów. Dokumenty zostały znalezione przez bibliotekarki w 1997 r.
W lutym 1991 r. biblioteka została przeniesiona do większego lokalu w zabytkowym budynku przy Placu Wolności nr 18, gdzie mieści się także apteka i przedszkole. Tym samym powróciła do budynku, w którym zaczynała swoją działalność w 1949 r., choć zajęła inny lokal. Poprawiły się warunki przechowywania księgozbioru i warunki pracy. W październiku 1997 r. biblioteka w Opatówku zakupiła komputer ze środków przyznanych przez samorząd i jako pierwsza biblioteka gminna w rejonie kaliskim rozpoczęła komputeryzację zbiorów.
W latach dziewięćdziesiątych z roku na rok spadała ilość punktów bibliotecznych. Od roku 2007 biblioteka nie posiada ich w ogóle. W latach dziewięćdziesiątych i po 2000 r. systematycznie rosła liczba czytelników i wypożyczeń książek. Najlepsze wyniki biblioteka osiągnęła w 2006 r. (2122 czytelników i 38,2 tys. wypożyczeń). W 2008 r. biblioteka zarejestrowała 1782 czytelników i 36,4 tys. wypożyczeń. Wśród czytelników największą grupę stanowili: dzieci i młodzież.
Oprócz działalności podstawowej, jaką jest gromadzenie, opracowanie i udostępnianie książek, biblioteka prowadziła szerszą działalność. Biblioteka jest organizatorem i uczestnikiem licznych konkursów: czytelniczych, literackich, plastycznych i innych. Dużą popularnością cieszyły się konkursy o charakterze regionalnym z cyklu: „Moja mała Ojczyzna” i „Drzewo genealogiczne mojej rodziny”.
W bibliotece były organizowane liczne spotkania z pisarzami i innymi ciekawymi ludźmi. Od 1988 r. były to spotkania z pisarzami i poetami: Eligiuszem Kor-Walczakiem, Stanisławem Szponderem, Urszulą Zyburą, Grzegorzem Brodackim, Karoliną Kusek, Anną Zabacką, Marianem Cezarym Abramowiczem, Marylą Siarkiewicz, Urszulą Zyburą, Jolantą Kutyłło, Lilą Kucfir, Ryszardem Daneckim, Gerardem Górnickim, Marianem Reniakiem, Magdaleną Krytkowską, Marianną Kocembą, Janiną Gzowską, Krzysztofem Petkiem, Heleną Gordziej, Stanisławą Juszkiewicz, Krystyną Krzyszkowiak, Heidi Hassenműller, Janem Grossem, Kirą Gałczyńską; z artystą-grafikiem i historykiem Kalisza – Władysławem Kościelniakiem; z historykami: prof. Arturem Kijasem, prof. Józefem Śmiałowskim, Hanną Żerek-Kleszcz, Markiem Rezlerem, Michałem Jarneckim; z archeologiem - Januszem Tomalą; z etnografem - Stanisławem Małyszko; z literaturoznawcami: Jerzym Fiećko, Tomaszem Mizerkiewiczem, Sergiuszem Sterna-Wachowiakiem, z Hanną Łaskarzewską z Biblioteki Narodowej; z podróżnikami i krajoznawcami: Bronisławem Dostatnim, Piotrem Kuczyńskim, Grażyną Adamin, Adą Widawską; redaktorem „Filatelisty Kaliskiego” - Jerzym Bielawskim; prezesem Wielkopolskiego Towarzystwa Kulturalnego - Stanisławem Słopieniem; byłym konsulem Polski w Rosji - Michałem Trzaska-Żurawskim i innymi.
Bibliotekę odwiedzały wycieczki ze szkół podstawowych i z przedszkola. Przeprowadzane wówczas były lekcje biblioteczne dla uczestników, a nieraz zwiedzanie Opatówka. W czasie wakacji letnich i ferii zimowych organizowane były imprezy dla młodych czytelników. Bibliotekarze wspólnie z nauczycielami podejmowali działania w celu zachęcenia dzieci do częstszego kontaktu z książką i zainteresowania swoją „Małą ojczyzną”.
W bibliotece były gromadzone wszelkie materiały dotyczące historii Opatówka oraz wybitnych ludzi wywodzących się z naszego miasteczka. W zbiorach regionalnych znajdują się książki napisane przez autorów związanych z Opatówkiem, broszury i foldery poświęcone miasteczku, czasopisma, fotografie i dokumenty. Wiele informacji o regionie można znaleźć w kartotece materiałów do historii Opatówka, kartotece wycinków prasowych o gminie Opatówek, kartotece wycinków o wybitnych kaliszanach oraz kartotece felietonów Wędrówki ze szkicownikiem Władysława Kościelniaka. Ważniejsze wydarzenia były notowane w kronice biblioteki. Promocja własnej miejscowości, jej historii i teraźniejszości była jednym z ważniejszych zadań biblioteki. W tej dziedzinie bibliotekarze zawsze mogli liczyć na wsparcie Władysława Kościelniaka, autora licznych felietonów o Opatówku, grafik i obrazów oraz makiety średniowiecznego zamku arcybiskupów gnieźnieńskich. Nieocenioną pomocą służyli bibliotekarzom członkowie Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk z prezesem prof. Krzysztofem Walczakiem. Dzięki regionalnym zainteresowaniom bibliotekarek, publikowanym materiałom, także na stronie www, z biblioteką kontaktowali się opatowianie, którzy opuścili nasze miasteczko, ale czują się emocjonalnie związani z miejscem swojego urodzenia. Bibliotekarki utrzymywały również serdeczne kontakty listowne z ludźmi zainteresowanymi Opatówkiem i nieraz miały przyjemność gościć dawnych opatowian, czy przyjaciół Opatówka.
Bibliotekarze czynili również starania o zachowanie pamięci o swoich patronach – Agatonie i Stefanie Gillerach. Informacje o nich i ich utwory były publikowane w „Opatowianinie” oraz na stronie internetowej biblioteki. W bibliotece były gromadzone książki ich autorstwa. Dyrektorka biblioteki odwiedziła w 2007 r. Muzeum Polskie w Rapperswilu, którego pomysłodawcą i jednym z najbardziej oddanych pracowników był Agaton Giller. Bibliotekarze włączyli się do akcji ratowania tegoż muzeum podpisując petycję do władz szwajcarskich o jego utrzymanie oraz włączając do tej akcji młodzież gimnazjum w Opatówku oraz przyjaciół w Polsce i za granicą.
Od 2003 r., po remoncie i powiększeniu lokalu biblioteki, powstała możliwość organizowania wystaw. Były to wystawy twórczości Władysława Kościelniaka: „Wielkopolska w rysunkach i grafice Władysława Kościelniaka” i „Sztuka jako okno na Europę”, wystawa fotografii Małgosi i Marcina Sulwińskich „Piękno Gminy Opatówek”, wystawy starych fotografii oraz prac konkursowych. Największym powodzeniem cieszy się wystawa „Opatówek w starej fotografii”, która na życzenie zwiedzających była wystawiana dwukrotnie.
W marcu 1990 r. powstało Towarzystwo Przyjaciół Opatówka. Jego działalność od samego początku była ściśle związana z biblioteką. Spotkania Zarządu i Członków Towarzystwa, które nie posiada własnej siedziby, odbywają się w bibliotece. Tu również we wrześniu 1990 r. zawiązała się redakcja lokalnego miesięcznika „Opatowianin”. Czasopismo było wydawane do 2007 r.; łącznie ukazały się 132 numery. Wszelkie prace związane z wydawaniem i kolportażem czasopisma odbywały się w bibliotece. W skład redakcji, pracującej społecznie, wchodzili opatowianie blisko związani ze swoim miasteczkiem. Redaktorem naczelnym była początkowa Magdalena Krytkowska, a następnie Jadwiga Miluśka-Buncler. Współpraca biblioteki z TPO zaowocowała także 3 wydawnictwami: w 1990 r. opracowano spis telefonów gminy Opatówek, który przez kilka lat był nowelizowany w bibliotece. W 1994 r. wydano Informator Gminy Opatówek 1993-1994 opracowany przez Jadwigę Miluśką-Buncler, a w 1998 r. tekę rysunków Gmina Opatówek w rysunkach Władysława Kościelniaka. Ponadto w latach 1990-94 powstały przy udziale bibliotekarek amatorskie filmy o Opatówku. Biblioteka gromadziła również nagrania na taśmie magnetofonowej poświęcone historii Opatówka, które powstały głównie w czasie spotkań z najstarszymi mieszkańcami naszej miejscowości. Współpraca z TPO to także wycieczki krajoznawcze, spotkania z ciekawymi ludźmi, gromadzenie i digitalizacji starych fotografii i dokumentów, występowanie do władz w sprawach dotyczących Opatówka, itp.
Biblioteka prowadziła także samodzielną działalność wydawniczą. W 2002 Jadwiga Miluśka opracowała Zarys dziejów Ochotniczej Straży Pożarnej w Opatówku z okazji jubileuszu 120-lecia działalności tej organizacji. Biblioteka miała także znaczny udział w wydaniu tomu wierszy Stefana Gillera pt.: Dwie chwile (Opatówek 2002) i w przygotowaniu do wydania wierszy Łucji Pinczewskiej-Gliksman, które na razie nie ukazały się drukiem. W ramach unijnego projektu ukazało się wydawnictwo pokonferencyjne Tożsamość lokalna w społeczeństwie europejskim. W 2005 r. biblioteka wydała Rejestr ekslibrisów Władysława Kościelniaka (1964-2004). Z okazji jubileuszu 50-lecia biblioteki powstało wydawnictwo poświęcone bibliotece w Opatówku i jej patronom pt.: W stronę miasteczka „Róży wiatrów”. Biblioteka w Opatówku i jej patronowie autorstwa Jadwigi Miluśkiej-Buncler i Elżbiety Rogozińskiej. W 2001 r. staraniem biblioteki została wydana w Kaliskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk Nieznana korespondencja rodziny Gillerów opracowana przez Jadwigę Miluśką. Wydawnictwo zawiera listy znalezione przez bibliotekarki na strychu rodzinnego domu Gillerów w 1997 r. listy były pisane przez Agatona Gillera z Syberii, Rapperswilu, Neapolu, Lwowa i Stanisławowa, przez Zygmunta Glogera, Piotra Chmielowskiego, Zenona Przesmyckiego, Adama Asnyka, Adama Chodyńskiego, Adama Pługa, Jana Karłowicza i wielu innych wybitnych Polaków i kaliszan, a także przez rodzinę Gillerów. Ponadto Jadwiga Miluśka publikowała biogramy znanych opatowian w słownikach biograficznych oraz artykuły na temat historii Opatówka i patronów biblioteki w prasie i w wydawnictwach naukowych.
W maju 1999 r. biblioteka obchodziła jubileusz 50-lecia. Z tej okazji odbyła się w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku uroczysta sesja Rady Gminy poświęcona kulturze w gminie. Biblioteka otrzymała imię Braci Gillerów, odsłonięto tablicę na elewacji budynku, w którym mieści się biblioteka i złożono kwiaty na grobach zasłużonych opatowian – na grobie Stefana Gillera na cmentarzu w Opatówku i na grobie Agatona Gillera na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Ważną częścią uroczystości było otwarcie wystawy „Agaton i Stefan Gillerowie – wielcy opatowianie” w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku. Na wystawie było eksponowane znalezisko bibliotekarek na strychu domu Gillerów: dokumenty, rękopisy, listy, fotografie, książki i różne przedmioty. Wystawa trwała kilka miesięcy i cieszyła się dużym zainteresowaniem.
1 grudnia 1999 r. bibliotece w Opatówku powierzono prowadzenie zadań biblioteki powiatowej dla Powiatu Kaliskiego Ziemskiego i te zadania biblioteka prowadzi po dzień dzisiejszy.
W 2004 r. biblioteka otrzymała środki na realizację projektu w ramach Programu Małych Grantów Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Warszawie pt. „Biblioteka jako okno na Europę”. Dla realizacji programu zatrudniony został informatyk – Mariusz Pyszel, który stworzył stronę internetową biblioteki i Opatówka oraz prowadził kursy podstawowej obsługi komputera dla opatowian. Zakupiono dodatkowy sprzęt (2 komputery, kserokopiarkę, drukarkę i aparat cyfrowy). Czytelnicy uzyskali stały dostęp do Internetu. Kulminacyjnym punktem programu była konferencja pt. „Tożsamość lokalna w społeczeństwie europejskim”, która odbyła się 19 maja 2004 r. w Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku. Wygłoszone na konferencji referaty zostały zamieszczone w wydawnictwie pokonferencyjnym. Ponadto w korytarzu biblioteki otwarto wystawę Władysława Kościelniaka pt. „Sztuka jako okno na bibliotekę”.
Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów w Opatówku posiada 2 filie biblioteczne: w Rajsku (od 1950 r.) i w Tłokini Wielkiej (księgozbiór był tworzony w latach 1959-75 w Sierzchowie, w 1975 r. przekazany do Tłokini Kościelnej, od 1986 r. znajduje się w Tłokini Wielkiej). Bibliotekarzami w Rajsku byli: od 1977 r. do 1985 r. – Zofia Tomiec, w latach 1985-86 – Anna Waszak, od 1986 r. do dnia dzisiejszego – Danuta Sieradzka. Bibliotekarką w Tłokini Kościelnej była w latach 1975-85 Alicja Pilich, a w Tłokini Wielkiej – w latach 1986-89 Józefa Kott, w latach 1989-90 Elżbieta Majewska, w latach 1990-2000 Halina Pływaczyk, a od 2000 – Magdalena Misiak. Filia w Rajsku mieści się w budynku Zespołu Szkół w Rajsku, filia w Tłokini Wielkiej – w budynku dawnej szkoły powszechnej. Obie filie posiadały w 2008 r. księgozbiór wielkości 21 tys. woluminów, obsługiwały 590 czytelników, którym wypożyczyły 16,8 tys. książek. Od 2004 r. obie filie komputeryzują swoje zbiory.
Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów w Opatówku jest instytucją kultury finansowaną przez samorząd gminny; na zadania powiatowe otrzymuje dotacje ze Starostwa Powiatowego w Kaliszu. Od stycznia 2009 r. biblioteka prowadzi własną księgowość (wcześniej księgowość biblioteki była prowadzona w Urzędzie Gminy). Główną księgową jest Helena Filipiak.
Biblioteka współpracuje z lokalnymi instytucjami kultury oraz organizacjami, głównie z Towarzystwem Przyjaciół Opatówka, z Kaliskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk, z Towarzystwem Przyjaciół Książki w Kaliszu, z bibliotekami w powiecie i województwie oraz ze szkołami na terenie gminy Opatówek i Powiatu Kaliskiego Ziemskiego.
Działalność biblioteki w Opatówku jest zauważana i doceniana. W maju 2004 r. Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów w Opatówku otrzymała od Marszałka Województwa Wielkopolskiego odznaczenie – „Wielce Zasłużonym dla Kultury”. Odznaczenia państwowe, resortowe i samorządowe posiadają także niektórzy bibliotekarze.
Obecnie Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów jest całkowicie skomputeryzowana. Od 2004 r. biblioteka posiada własną stronę www.biblioteka.opatowek.pl, która zawiera także obszerne materiały dotyczące Opatówka i opatowian. Od 2006 r. działa automatyczna wypożyczalnia, a katalog biblioteki jest dostępny w Internecie. W ramach programu „Ikonka” biblioteka otrzymała 3 komputery z dostępem do Internetu wyłącznie dla czytelników. Bezpłatny dostęp do Internetu cieszy się dużym powodzeniem. Biblioteka prowadzi co pewien czas bezpłatne kursy podstawowej obsługi komputera i Internetu dla dorosłych.
W Gminie Opatówek, oprócz księgozbioru Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów i filii bibliotecznych w Rajsku i Tłokini Wielkiej (łącznie 48 tys. woluminów) własne księgozbiory posiadają wszystkie szkoły oraz Muzeum Historii Przemysłu. Ponadto w wielu opatowskich domach gromadzone są księgozbiory prywatne.
Gminna Biblioteka Publiczna im. Braci Gillerów w Opatówku jako biblioteka powiatowa
W grudniu 1999 r. minie 10 lat od momentu powierzenia Gminnej Bibliotece Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku zadań biblioteki powiatowej dla bibliotek Powiatu Kaliskiego Ziemskiego. Dla bibliotekarzy było to poważne wyzwanie. Biblioteka zatrudniała wówczas tylko 2 bibliotekarki, posiadała 20 tys. książek i dysponowała lokalem o powierzchni 90 m². W tych warunkach biblioteka rozpoczęła, przy znacznej pomocy instrukcyjno-metodycznej pracowników Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu relizowanie zadań biblioteki powiatowej. Wkrótce zatrudniono dodatkowo 2 bibliotekarzy. Obowiązki instruktora prowadziła głównie dyrektorka biblioteki, ale w niektórych sprawach, np. komputeryzacji inni bibliotekarze.
Porozumienie w sprawie prowadzenia zadań biblioteki powiatowej było podpisywane przez władze gminy i powiatu każdego roku. Na jego podstawie biblioteka otrzymywała na prowadzenie zadań powiatowych dotację ze Starostwa Powiatowego. W roku 2008 Starostwo Powiatowe dofinansowało dodatkowo remont wypożyczalni biblioteki.
Od czasu powierzenia bibliotece w Opatówku zadań biblioteki powiatowej wzrosła liczba czytelników spoza gminy Opatówek. Obecnie ok. ¼ czytelników biblioteki pochodzi z terenu Powiatu Kaliskiego Ziemskiego, ale także z Kalisza. Znacznie wzrosła atrakcyjność księgozbioru biblioteki, gdyż dzięki wczesnemu odejściu od zakupu centralnego, znacznym zakupom nowości od wielu już lat, staraniom bibliotekarzy, a także większym dotacjom na książki z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z racji pełnienia obowiązków powiatowych, w bibliotece został zgromadzony cenny dla czytelników księgozbiór. Biblioteka gromadzi także wszelkie wydawnictwa poświęcone Ziemi Kaliskiej. Dlatego bibliotekę w Opatówku odwiedza wielu studentów, pasjonatów i czytelników poszukujących nowości książkowych. Dobry dostęp do księgozbioru biblioteki w Opatówku ułatwiła pełna komputeryzacja biblioteki i katalog dostępny w Internecie.
Obowiązki biblioteki powiatowej są bardzo szerokie. Biblioteka w Opatówku starała się je wypełniać w miarę swoich możliwości kadrowych i lokalowych. Bibliotekarki z Opatówka uczestniczyły w naradach i szkoleniach organizowanych przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu. Wiedza uzyskana w czasie tych szkoleń była wykorzystywana w ich pracy. Bardzo dużym wsparciem dla opatowskich bibliotekarzy byli instruktorzy z WBP i CAK. Instruktorka, która nadzoruje bibliotekę powiatową w Opatówku – Maria Giemza - Żurawska, uczestniczyła we wszystkich spotkaniach powiatowych, przygotowywała materiały szkoleniowe, służyła radą i pomocą, zwłaszcza w rozwiązywaniu nowych lub trudnych problemów.
Jedną z ważnych form pracy biblioteki powiatowej były szkolenia i narady organizowane dla bibliotekarzy z całego Powiatu Kaliskiego Ziemskiego. Przeciętnie organizowane są 4 spotkania w ciągu roku. Najczęściej pierwsza narada odbywa się z udziałem Starosty w siedzibie Starostwa Powiatowego, kolejne w siedzibie Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku i w innych bibliotekach i instytucjach. Gospodarzami spotkań powiatowych były również biblioteki z terenu powiatu kaliskiego: Filia Biblioteczna w Kamieniu, biblioteki w Koźminku, Szczytnikach, Żelazkowie i Liskowie, a ostatnio w biblioteka w Blizanowie, gdzie bibliotekarze mieli okazję zwiedzić ciekawą wystawę archeologiczną.
Bibliotekarze zapoznali się także z pracą największych bibliotek kaliskich: Książnicy Pedagogicznej im. Alfonsa Parczewskiego, Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Adama Asnyka i Biblioteki Seminarium Duchownego. W czasie wyjazdów szkoleniowych bibliotekarze zwiedzili biblioteką PAN w Kórniku, biblioteki w Luboniu i Nowym Mieście, Wałbrzychu i Boguszewicach-Gorcach, w Międzychodzie i Sierakowie, w Słupcy, Strzałkowie i Zagórowie, w Gnieźnie oraz Bibliotekę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Bibliotekarze z Powiatu Kaliskiego uczestniczyli, wspólnie z bibliotekarzami z Powiatu Międzychodzkiego i Nowotomyskiego w wyjeździe szkoleniowo-turystycznym do Pragi i Brna.
Spotkania odbywały się także w instytucjach, takich jak: Muzeum Historii Przemysłu w Opatówku, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Archiwum Państwowe w Kaliszu, a także w Kaliskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Kaliszu.
W czasie spotkań i narad poruszane były różnorodne zagadnienia dotyczące pracy w bibliotece, wygłaszane prelekcje na tematy interesujące bibliotekarzy, organizowane spotkania autorskie, spotkania z interesującymi ludźmi, itp. W czasie seminariów wyjazdowych odwiedzano najlepsze biblioteki w Wielkopolsce i poza nią, biblioteki prowadzące ciekawe formy działalności, instytucje, których działalność powinna być znana bibliotekarzom. Przy okazji wyjazdów szkoleniowych, realizowano także program turystyczny i kulturalny, np. bibliotekarze zwiedzali Ostrów Lednicki i skansen w Dziekanowicach, obejrzeli wystawy związane z piśmiennictwem i literaturą, takie jak: „Kaliszanie piszący” czy „Ars Scribendi”.
Bibliotekarze z Opatówka pośredniczyli w przekazywaniu książek, różnego rodzaju materiałów bibliotecznych i informacji z biblioteki wojewódzkiej, Starostwa Powiatowego i różnych instytucji do bibliotek w powiecie, a także odwrotnie. Corocznie były opracowywane zbiorcze sprawozdania statystyczne z całego powiatu. Bibliotekarze przekazywali co kwartał do biblioteki wojewódzkiej informacje o imprezach kulturalnych organizowanych przez biblioteki w powiecie oraz sporządzali wymagane informacje dla biblioteki wojewódzkiej i Starostwa Powiatowego w Kaliszu. Dyrektorka biblioteki uczestniczyła w Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Model biblioteki powiatowej – jaki?” w 2007 r. w Pile przygotowując wystąpienie o działalności Gminnej Biblioteki Publicznej im. Braci Gillerów w Opatówku jako biblioteki powiatowej.
Biblioteka była organizatorem konkursów mających na celu popularyzację wiedzy o własnym regionie. Dużym zainteresowaniem cieszyły się konkursy krajoznawcze z cyklu „Poznaj Powiat Kaliski” oraz konkursy fotograficzne. Prace konkursowe poszerzyły wiedzę o najbliższej okolicy i ludziach, którzy zasłużyli sobie na pamięć potomnych. Najlepsze fotografie były publikowane w wydawnictwach Starostwa Powiatowego. W ramach konkursu „Z wakacyjnych wędrówek” młodzież przy pomocy bibliotekarzy i innych osób dorosłych zebrała bogaty materiał dotyczący obiektów sakralnych, cmentarzy, kapliczek, wiatraków, młynów wodnych i bocianich gniazd na terenach większości gmin powiatu kaliskiego. Łącznie zebrano opisy ponad 800 obiektów. Pokłosie konkursu zostało opracowane w formie elektronicznej i upowszechnione w bibliotekach i szkołach. W celu popularyzacji twórczości literackiej lokalnych twórców został zorganizowany konkurs poświęcony baśniom i legendom Eligiusza Kor-Walczaka. Co roku w kwietniu odbywa się powiatowy konkurs recytatorski im. Stefana Gillera, którego uczestnicy deklamują także wiersze Łucji Pinczewskiej-Gliksman, Eligiusza Kor-Walczaka, Adama Asnyka i Marii Konopnickiej. Dzięki dotacji z Narodowego Banku Polskiego uzyskanej w ramach konkursu „Wakacje z ekonomią” młodzi czytelnicy bibliotek z powiatu mieli okazję zwiedzić PKO BP SA w Poznaniu oraz bibliotekę Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. W ramach dotacji realizowany był także program turystyczno-rekreacyjny w Poznaniu i na zalewie Szałe.
Pomoc merytoryczna dla bibliotek w powiecie była jednym z najważniejszych zadań biblioteki powiatowej. Bibliotekarze z Opatówka uczestniczyli w selekcjach książek i kontrolach księgozbiorów bibliotek gminnych. W większości bibliotek kontrole były przeprowadzane po ok. 20 latach. Obecnie kontrole te we wszystkich bibliotekach są przeprowadzane na bieżąco, zgodnie z prawem co 5 lat. Bibliotekarze, w ramach obowiązków instruktorskich, wyjeżdżali do bibliotek w sprawach przekształceń organizacyjnych, komputeryzacji i innych zgłaszanych przez bibliotekarzy. Bibliotekarze uczestniczyli także w świętach bibliotek – otwarciach nowych lokali i jubileuszach bibliotek. Biblioteka w Opatówku, niestety bez powodzenia, czyniła starania o uzyskanie dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na komputeryzację bibliotek całego powiatu.
Począwszy od 2001 r. biblioteka w Opatówku tworzy w programie SOWA 1, na podstawie dostępnej prasy i informacji o wydawnictwach lokalnych, bibliografię regionalną dla Powiatu Kaliskiego Ziemskiego.
W drudniu 2009 roku minie 10 lat, od kiedy powierzono bibliotece w Opatówku prowadzenie zadań powiatowych. Nie jest to zadanie łatwe dla biblioteki, która nie może porównywać się z bibliotekami miejskimi, także dawnymi wojewódzkimi, które pełnią te zadania w innych powiatach. Biblioteka jednak funkcjonuje dzięki decyzjom i wsparciu finansowym samorządów: gminnego i powiatowego, pomocy merytorycznej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu i zaangażowaniu bibliotekarzy. Jest to jedyna biblioteka gminy wiejskiej w Polsce, która pełni zadania biblioteki powiatowej tak długo.
Patronowie biblioteki w Opatówku
Gminna Biblioteka Publiczna w Opatówku otrzymała w 1999 r. imię Braci Gillerów. Agaton i Stefan Gillerowie byli synami Jana Kantego Gillera – wieloletniego burmistrza miasta Opatówka i Franciszki ze Szpadkowskich. Ich działalność i postawę życiową ukształtowała patriotyczna atmosfera rodzinnego domu w Opatówku. Obaj zasłużyli się dla historii i literatury polskiej oraz dla zachowania polskiej tożsamości narodowej.
Agaton Marceli Giller urodził się w Opatówku 9 stycznia 1831 r. Po ukończeniu Szkoły Powiatowej w Kaliszu kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierzowskim w Warszawie, a później w Łomży. Naukę przerwała śmierć ojca w 1846 r. Dalszą wiedzę Agaton zdobywał jako samouk. Z patriotycznych pobudek próbował w 1849 r. przedostać się na Węgry, gdzie trwała rewolucja. Areszt 18-letniego chłopca na granicy rosyjsko-pruskiej i 9 miesięcy w więzieniu pruskim zapoczątkowały życie wygnańca, który nigdy nie założył własnej rodziny i nie posiadał własnego domu. Jedynym prawdziwym domem, do którego tęsknił, pozostał dla niego do śmierci rodzinny dom w Opatówku. W pruskim więzieniu Agaton spędził 9 miesięcy. Po zwolnieniu wyjechał do Poznania, gdzie przebywał pod fałszywym nazwiskiem pracując jako nauczyciel domowy. Nawiązał wówczas bliskie kontakty z uczestnikami rewolucji 1846 i 1848 r. Następnie udał się do Krakowa, gdzie jako słuchacz nadzwyczajny Wydziału Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego uczęszczał na wykłady Józefa Kremera i Wincentego Pola. Uczestniczył z nimi w patriotycznej wyprawie studenckiej w Tatry. W 1852 r. został ponownie aresztowany i wydany stronie rosyjskiej. Przez cały rok był więźniem cytadeli warszawskiej, po czym zesłano go na Syberię. Swoją szesnastomiesięczną drogę skazańca do miejsca przeznaczenia opisał w dwutomowym dziele Podróż więźnia etapami do Syberii w 1854 r. Na Syberii uczył polskie dzieci i prowadził polską bibliotekę. Żywo interesował się losami polskich zesłańców, wiele podróżował po Syberii i swoje obserwacje zawarł w pracach, które do dziś są cennym źródłem wiedzy o Syberii i zesłanych tam Polakach (Opisanie zabajkalskiej krainy w Syberii, Z wygnania, Groby polskie w Irkucku). W 1860 r. został zwolniony z zesłania i przybył do Warszawy, gdzie brał udział w patriotycznych manifestacjach, po masakrze w Warszawie w kwietniu 1861 r. zredagował odezwę Posłanie do wszystkich rodaków na ziemi polskiej.
Był przeciwnikiem przedwczesnego, nieprzygotowanego zrywu powstańczego. Gdy jednak powstanie wybuchło został jednym z jego przywódców. W Rządzie Narodowym zajmował się stosunkami zewnętrznymi z Poznańskiem, Galicją i emigracją oraz sprawami propagandy i prasy. Redagował dokumenty i odezwy Rządu Narodowego oraz czasopisma powstańcze: „Strażnicę”, „Ruch” i „Wiadomości z Pola Bitwy”. Pisał też korespondencje do krakowskiego „Czasu”.
Po odsunięciu od władzy wyemigrował do Saksonii, gdzie w 1864 r., dzięki pomocy Józefa Ignacego Kraszewskiego, zaczął redagować dziennik „Ojczyzna”. Pomimo problemów zdrowotnych i finansowych aktywnie działał w kręgach emigracji polskiej. W 1867 r. zorganizował w Paryżu Stowarzyszenie Pomocy Naukowej, które wspierało młodych polskich emigrantów pragnących kontynuować studia za granicą. Jednocześnie, jako pierwszy historiograf powstania styczniowego, pracował nad wielotomową Historią powstania narodu polskiego.
Po wybuchu wojny francusko-pruskiej w 1870 r. Agaton Giller otrzymał prawo osiedlenia się w Galicji. Był jednak pod nadzorem policji. Współredagował popularne w Galicji czasopisma: „Gazetę Narodową” i „Ruch Literacki”. Był pomysłodawcą powołania polskiego muzeum na obczyźnie. Jego działalność spotkała się z zemstą „stańczyków”, którzy wymusili na rządzie austriackim decyzję o wydaleniu Agatona z Galicji w maju 1878 r.
W lipcu tego roku osiedlił się w zamku w Rapperswilu i stał się jednym z najbardziej oddanych pracowników Muzeum. Bronił idei muzeum, którego był pomysłodawcą, Współuczestniczył w redagowaniu kolejnych tomów Albumu Muzeum w Rapperswilu, zabiegał o powiększanie zbiorów, nawiązywał kontakty z ludźmi i organizacjami, które sprzyjały Muzeum, czynił starania w celu pozyskania środków na jego działalność. Jednocześnie redagował "Kurier Paryski", prowadził korespondencję z wybitnymi Polakami i propagował ideę utworzenia Skarbu Narodowego. Przyczynił się do powołania pierwszej organizacji emigrantów polskich w Ameryce – Związku Narodowego Polskiego. W związku z pogarszającym się stanem zdrowia, w wyniku starań galicyjskich przyjaciół otrzymał w 1884 r. zgodę na powrót do Galicji. Zamieszkał u swojej siostry Agrypiny Kopernickiej w Stanisławowie, gdzie zmarł 18 lipca 1887 r. Jego pogrzeb był wielką narodową manifestacją.
Agaton Giller całe swoje życie poświęcił sprawie narodowej. Był człowiekiem niezwykle aktywnym i pracowitym. Pozostawił po sobie bogaty dorobek piśmienniczy, z którego do dziś czerpią historycy i literaturoznawcy. Nie założył własnej rodziny; od młodości tułał się po ziemiach polskich i Europie. Jego szczątki również nie zaznały spokoju. Cmentarz w Iwano-Frankowsku (dawnym Stanisławowie), na którym został pochowany, zlikwidowano. I wówczas Związek Narodowy Polski w Ameryce, który uważa Agatona Gillera za swojego „ojca duchowego” przeniósł je na cmentarz Powązkowski w Warszawie.
Stefan January Giller - młodszy brat Agatona – urodził się w Opatówku 2 września 1833 r. Był uczniem Wyższej Szkoły Realnej w Kaliszu, gdzie zaprzyjaźnił się z Adamem Asnykiem, braćmi Chodyńskimi i innymi znanymi kaliszanami. Już wówczas dał się poznać jako doskonały mówca, autor scenek dramatycznych i wierszy. Lata młodości wywarły wielki wpływ na ukształtowanie osobowości przyszłego pedagoga i poety, a przyjaźnie wówczas zawarte przetrwały do końca życia poety. Obdarzony zdolnościami humanistycznymi, jako samouk, pogłębiał wiedzę z dziedziny historii Polski oraz historii literatury i języka polskiego. Jednocześnie pracował jako adiunkt w Archiwum Akt Dawnych Polsko-Łacińskich i prywatnie wykładał język polski, literaturę i dzieje Polski.
W 1862 r. otrzymał posadę nauczyciela przedmiotów historyczno-filologicznych w Gimnazjum Męskim w Kaliszu. Ponadto uczył przedmiotów humanistycznych w innych kaliskich szkołach. Sam opracowywał kursy historii literatury polskiej, stylistyki, prozaiki i poetyki z przeglądami historycznymi i dyktował je swoim uczniom po wykładach. W czasie wzmożonej działalności rusyfikacyjnej wytrwale pracował nad zachowaniem języka polskiego i znajomości literatury polskiej wśród uczniów. Potrafił rozbudzać ich wyobraźnię i uczucia narodowe. Należał do najbardziej lubianych i szanowanych nauczycieli. Wśród uczniów Gillera, byli m. in.: prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922-26 Stanisław Wojciechowski, artysta malarz Alfred Wierusz Kowalski, historyk Aleksander Rembowski, lekarze: Adam Pałęcki i Kazimierz Orzeł, dziennikarze, prawnicy i wielu innych. Po 35 latach pracy w Gimnazjum Filologicznym, a następnie w Gimnazjum Męskim w Kaliszu Stefan Giller przeszedł na emeryturę, żegnany przez najwybitniejszych przedstawicieli społeczeństwa Kalisza.
Ważną rolę w życiu Stefana Januarego Gillera odgrywała twórczość literacka. Zadebiutował w 1859 r. w Warszawie w periodyku „Klejnoty Poezji Polskiej” wierszem Modlitwa młodej matki. Rok później w „Bibliotece Warszawskiej” ukazał się poemat pt. Krótkie curriculum vitae Matyjasza, co zwan był Kobeżnikiem na Wilczej Ustroni napisany pod wpływem fascynacji autora Panem Tadeuszem. Akcja poematu, pisanego trzynastozgłoskowcem, toczy się w Rosochatce pod Opatówkiem. Poezje Stefana z Opatówka, bo tak najczęściej podpisywał swoje utwory, zaczęły ukazywać się we wszystkich prawie pismach w kraju, również za granicą i były przyjmowane z wielkim uznaniem. Poemat Jan Kochanowski z Czarnolesia, zdobył pierwszą nagrodę w konkursie poetyckim w Warszawie. Oprócz twórczości poetyckiej Stefan Giller uprawiał prozę, dramat, szkice historyczne, portrety literackie, ale także rozprawy historyczne. Brał czynny udział w życiu kulturalnym, społecznym i towarzyskim Kalisza. Miał wielu przyjaciół i należał do grona najwybitniejszych kaliszan. Uczestniczył w uroczystościach kaliskich instytucji i organizacji kulturalnych i społecznych, wygłaszał toasty i mowy pogrzebowe, witał przybyłych wybitnych gości. Nie zapominał też o swoim rodzinnym Opatówku, gdzie w 1905 r. przekazał w swoim domu nieodpłatnie salę na czytelnię ludową. Po przejściu na emeryturę osiedlił się w rodzinnym domu w Opatówku.
Życie osobiste Stefana Gillera nie układało się pomyślnie. Po stracie ojca bardzo wcześnie musiał zarabiać na własne utrzymanie zdobywając jednocześnie wiedzę jako samouk. Jego ukochana żona Teresa zmarła po 12 latach małżeństwa. Z sześciorga dzieci tylko troje dożyło wieku dorosłego i tylko jedna córka przeżyła ojca. Stefan sam zajmował się wychowaniem dzieci i ożenił się powtórnie dopiero po usamodzielnieniu się córek.
Stefan January Giller zmarł 27 stycznia 1918 r. w Opatówku i jest pochowany na cmentarzu parafialnym w rodzinnym miasteczku.
Data aktualizacji: 2010-11-25
